مدنیت به جای بربریت

روزنامه آفتاب یزد
   پنجشنبه ۱۹ دی ماه ۱۳۹۸

              مدنیت به جای بربریت

   در ترم اول سال تحصیلی جاری ( ۹۹ - ۱۳۹۸ ) موضوعی را به نام " رفتارشناسی فرهنگی ایرانیان "  تدریس می نمودم که به طور معمول دانشجویان انتظار داشتند بیشتر بر موارد منفی از رفتار برخی هم‌میهنان تاکید داشته باشم ؛ اما بنده تمایل داشتم که جنبه‌های مثبت فرهنگ ایرانیان را نیز از یاد نبریم. البته گاهی ایرادهایی برما وارد است : گرایش به منافع فردی و پرهیز از کار گروهی ، کم حوصلگی ، ناپای‌بندی به قانون ، گریز از مطالعه ، فرار از نوشتن و تکیه صرف بر فرهنگ شفاهی و ...  نمونه هایی است که می توان مورد مطالعه قرار داد ؛ اما واقعیت این است که در فرهنگ‌ ایرانی مواردی مانند روحیه سازگاری ، کمک به آسیب‌دیدگان ، گرامی‌داشت نوروز با در نظرگرفتن کارکردهای درخشان آن در جامعه نظیر دیدار خویشان ، ارتباط چهره به چهره و ابراز همدلی نیز برجسته است ؛ به گونه ای که هنوز می‌توان به خود و جامعه امیدوار ماند.
 در تاریخ آمده  مغولان در حمله به ایران،‌ فضایی از وحشت و رخوت به وجود آورده اند ، زیرساخت‌ها را به نابودی کشیده بودند ، به مراکز فرهنگی و علمی یورش برده‌ و کتابخانه‌ها را سوزاندند ؛ اما ایرانیان این فاجعه‌ها را از سرگذراندند و با رواداری خود ، قوم وحشی مغول را در برابر فرهنگ پربار ایرانی به تسلیم واداشتند و به تدریج مدنیت جای بربریت مغول را گرفت و با آن که آنان حضور طولانی در ایران‌ زمین داشتند ؛ اما آن‌چه از ایشان باقی ماند ، همه رنگ و بویی از فرهنگ شکوهمند ایرانی داشت. جالب این که پس از هجوم مغولان به هندوستان در بخش‌های بزرگی از آن کشور ، زبان فارسی فراگیر شد و حتی به زبان رسمی آن مناطق تبدیل گردید. بی‌جهت نیست که ۶۰ سال قبل از انتشار اولین روزنامه در ایران ( کاغذ اخبار ) روزنامه‌هایی به زبان فارسی و در راس آن‌ها مرآت‌الاخبار در هندوستان انتشار یافت.

                                      

در زمان حمله دشمنان به ایران ، نیاکان ما  زبان فارسی  را پاس داشته و این میراث گرانبها را از گزند حوادث روزگار مصونیت بخشیده اند. حتی پس از حمله اعراب به کشور مصر که زبان آن کشور به عربی تبدیل شد ، وقتی خبرنگاران علت آن را با توجه به تمدن کهن مصر از شادروان محمد حسنین هیکل روزنامه نگار شهیر و سردبیر اسبق روزنامه الاهرام سوال کردند ، گفت:  " در ایران چهره ای حماسه‌ساز مانند فردوسی وجود داشت که طی ۳۰ سال با سرایش شاهنامه به زنده ماندن زبان فاخر فارسی کمک کرد ؛ اما فرهنگ مصر از چنین هنرمندانی برخوردار نبود. "

                                           

   "فرهنگ داوطلبی " مردم ما در طول تاریخ برای دفاع از میهن نظیر دوران دفاع مقدس نیز ، باید به عنوان یکی از میراث های درخشان فرهنگی ایرانیان قلمداد شود. شاید گسترش موزه‌ها بتواند چنین فداکاری‌هایی را به عنوان میراثی ماندگار از دفاع مقدس به نسل های آینده انتقال دهد.  چنین رویکردهایی از سوی مردم ایران در موقعیت های بحرانی مانند زلزله و سیل نیز دیده می‌شود که نمونه‌هایش را در زلزله کرمانشاه سال ۱۳۹۶ و سیل در برخی از مناطق کشور در اوایل سال ۱۳۹۸ ( سال جاری ) در سراسر کشور شاهد بودیم.

  خوشبختانه در زمان معاصر حرکت‌های مبارکی نیز برای پاسداشت چهره‌های آکادمیک و پیشکسوت در زمان حیات شان از سوی نهادهای علمی و دانشگاهی آغاز گردیده که باید به فال نیک گرفت. بنا نیست که همیشه بزرگان جامعه بعد از وفات مورد تقدیر قرار گیرند. اگرچه پاداش هر عمل نیکویی نزد خداوند محفوظ است ؛ اما شایسته است که انسان‌ها نیز در حد توان  قدرشناس تلاش علمی و هنری و اندیشگی پیشکسوتان خود در زمان زنده‌بودنشان باشند تا فرهنگ ارزشمند حق‌گزاری در جامعه طنین افکند.

                                                                              

 البته پسندیده‌تر است که این نکوداشت‌ها از لایه‌های سطحی عبور کرده و به عمق فعالیت های اندیشه‌ورزان راه یابد ؛ مطالعه و بررسی راهی که از آغاز پیمودند ، روندهایی که در تنگناها پشت‌سر گذاشتند و سرانجام دریچه ای که از دانش و هنر و اندیشه به روی دانش پژوهان  گشوده و تاثیری که بر جامعه نهادند.
                                دکتر ابراهیم جعفری
                          استاد علوم ارتباطات دانشگاه