گفت وگو در منظومه فکری دکتر شریعتی

گفت وگو در منظومه فکری دکتر شریعتی


 در چهل و سومین سالگرد شهادت دکتر علی شریعتی با این پرسش مواجهیم که آیا داشته ای برای اکنون ما دارد؟ و آیا می توانیم از میراث او اندوخته ای برای امروز خودمان داشته باشیم؟ یا این که تاریخ مصرف اندیشه های شریعتی به سر آمده است؟

   اینجانب در جهت یافتن پاسخ به این پرسش دیدگاه های مختلف را مطالعه نمودم و از میان آن ها، بخش هایی از سخنرانی های دکتر
 #هادی_خانیکی و دکتر #مقصود_فراستخواه را که در چهلمین سال یادبود دکتر شریعتی  با عنوان #نوشریعتی در سال ۱۳۹۶ ایراد گردید، برگزیدم؛ با این امید که مورد استفاده مخاطبان محترم قرار گیرد.
 
  در جامعه ای که به سختی با هم حرف می زنیم و از مهارت #گفت_و_گو برخوردار نیستیم، در جامعه ای که سوءظن و سوءتفاهم درک بسیاری از مسائل را دشوار کرده و نمی توانیم با دیگرانی غیر از خود گفت وگو کنیم و حتی متفکران و اندیشمندان زبان به دشنام و تخطئه دیگری باز می کنند و اهل تفکرش کمتر به درد جامعه توجه دارند، می توان از ثمربخشی گفت و گو در آثار دکتر شریعتی سخن به میان آورد؟
 مولفه های گفت وگو در تفکر شریعتی از مهم ترین موضوع ها برای بازخوانی گفتمان اوست. اساساً مفهوم گفت وگو در فکر و مشی او موضوعیت دارد و اگر آن را از آثارش بگیریم، چیزی باقی نمی ماند. گفت وگوی او در جهان واقعی و با مخاطبان واقعی است. شریعتی با خودش و با دیگری های مختلف از خویشان و دوستان سخن می گوید، با تاریخ سخن می گوید. با خدا سخن می گوید، با آنان که از نظم رسمی موجود بیرون ایستاده اند، سخن می گوید؛ همان گونه که با بردگان مصری صحبت می کند و به تعبیر خودش با  #مخاطبان_ آشنا سخن می گوید.

  علاوه بر آن کاربرد زبانی که در گفت وگو دارد، رسمی نیست؛ بلکه به زبان طنز و با بیانی گشوده، هنری و رمزآلود صحبت می کند و خواننده را در موقعیت ناشنوا قرار نمی دهد.
او حتی مکان های گفت وگوی خود را به درستی انتخاب کرده مثل #حسینیه_ارشاد، #دانشگاه و...
به تعبیری او با انتخاب مکان های گفت وگویش در مرز میان حوزه های مختلف می ایستد. 

 طبقه متوسط جدید در گذشته ایران از مکان اجتماعی مکینی برخوردار نبود و سست بنیان بود. ناسیونالیسم ایرانی از چند مکان مثل دولت و جبهه و حزب استفاده کرد. گفتمان مذهبی سنتی در مسجد و حوزه بود، گفتمان پارتیزانی به مکان های خانه تیمی رفت و روشنفکران تیپ صادق هدایت در کافه ها و سپس مکان خارج رفتند. گروه ۵۳ نفر در مکان زندان بود. روشنفکر تیپ آل احمد در دانشسرا و کانون نویسندگان و... است. غلامحسین صدیقی در مکان مرزی تردد کرد. مجید رهنما و مجید تهرانیان هم به همین ترتیب بین دولت و جامعه تردد کردند؛ اما شریعتی کجا بود؟ و چه تمایزی پدید آورد؟ مساله مکان عمومی برای شریعتی مهم بود. از این نظر شریعتی حتی با بازرگان و طالقانی هم تمایز دارد. این تمایز مکانی با شریعتی چه کرد؟ این مکان های اجتماعی یعنی حسینیه ارشاد و دانشگاه سبب شد که گفتار شریعتی خصیصه ارتباطی پیدا کند. یعنی در متن شریعتی عنصر #عقلانیت_ارتباطی را ایجاد کرد تا مخاطبان در تالیف متن ها شرکت داشته باشند؛ به گونه ای که می توان آن را یکی از رمزهای موفقیت شریعتی دانست.

 از سوی دیگر شریعتی مخاطبش را #فرازمانی و #فراطبقاتی انتخاب می کند و برای سرگرمی و دلخوشی گفت وگو نمی کند؛ بلکه برای #آگاهی_بخشی و #تمرکز_زدایی گفت وگو می کند. کسی که شریعتی می خواند و با او جلو می آید، اگر چیزی درونش زوال پیدا کند، قطعا چیز دیگری به او منتقل شده و سرگردان نمی ماند؛ یعنی یک باره همه چیز برایش از بین نمی رود.

  منطق وکنش گفت وگویی شریعتی در عین حال که به اقتضای دوره او جنبه ایدئولوژیک داشته و وجه غالب نه دیالوگ که مونولوگ بوده است؛ اما در همان مقطع شریعتی پرسش واره ها را مدنظر دارد و قائل به گفت وگوست. میراث فکری او تک بعدی نیست و قائل به #دیالوگ بی پایان بین سنت های اسلامی، ایرانی، غربی و اندیشه چپ است.

 اندیشه و گفتمان شریعتی قدرت همنشینی با سنت های فکری متفاوت را دارد و منطق های فکری دیگر را مورد خطاب و گفت وگو قرار می دهد. به تعبیری او سه مفهوم آزادی از لیبرالیسم، برابری از سوسیالیسم و عرفان از صوفی گری را به یکدیگر مرتبط می سازد و میان آنها گفت وگو برقرار می سازد.
 
  در شرایط کنونی ما نیازمند به آفرینش چنین الگویی هستیم تا بر سر مسائل مردم و رنج های آنها با یکدیگر گفت وگو کنیم. شریعتی تلاش می کرد به واسطه ارتباط برقرار کردن با حوزه های مختلف، قدرت بیشتری به گفتمان خود بدهد و توان #گوش_کردن و #دیدن مخاطبان خود را بالا ببرد؛ بنابراین ما نیز می توانیم از این تجربه استفاده نموده و راهی را که او آغازگرش بود، تداوم بخشیم.