روند شکل گیری امید اجتماعی در ایران _ به مناسبت ششم فروردین، روز ملی امید

* روند شکل گیری امید اجتماعی در ایران* 

 _* به مناسبت ششم فروردین، روز ملی امید*_ 

 _ ابراهیم جعفری_ 

 _ دهکده جهانی_ 

@dehkade_jahan 

 در آیین کهن ایرانی از روز *ششم فروردین* به عنوان روز *امید و شادباش نویسی* یاد می کنند. اطلاعات دقیقی در باره علت این نام گذاری دردسترس نیست. *شاید دلیل آن، اختراع خط به دست جمشید باشد.* 

ایرانیان در این روز آرزوهای شان را برای دیگران می نوشتند. شخص گیرنده موظف بود تا سال بعد این خواسته ها را نزد خود نگهداری کند. این روز، روزٍ « *شادباش نویسی* »، « *امید* » یا « *نوروز بزرگ* » نیز نامیده می شد.

 دانشمندانی نظیر *ابوریحان بیرونی، فردوسی، ابن ندیم و ...* نیز در رابطه با اختراع خط به دست جمشید در روز ششم فروردین پرداخته اند؛ بدین گونه که: *« … روزی که جمشید خط نوشت و به مردم مژده داد که روش او خدای را خوش آمده و به پاداش کارهایش گرما، سرما، پیری و رشک را از مردمان دور می کند.»* 

 بحث امید اجتماعی از جمله موضوعاتی  است که در دهه های اخیر به صورت نوعی گفت و گوی جمعی در میان نخبگان، روزنامه نگاران و کنش‌گران حوزه عمومی شکل گرفته است.

 *این موضوع از آن رو حائز اهمیت است که برخوردار بودن از روحیه اُمید، تداعی کننده نگاه خوش بینانه به آینده است.* 

 *دکتر نعمت الله فاضلی* در مقاله ای با عنوان *«امید اجتماعی در ایران؛ از مشروطه تا کنون»* در دو ماه نامه فرهنگی، اجتماعی مروارید ( دی و بهمن ۱۳۹۶ ) به طور مفصل به روند شکل گیری گفتمان امید اجتماعی در ایران پرداخته که بخش های از آن را خاطرنشان می سازم.

 از دوران مشروطیت و ورود ایران به عصر تجدد، آینده در نزد انسان ایرانی معاصر معنای دیگری پیدا کرد که برای تبیین آن به دیدگاه *مارگارت مید انسان شناس فرهنگی آمریکایی* اشاره می کنم.

مارگارت مید جوامع بشری را به سه دسته « *گذشته گرا، حال گرا و آینده گرا»* تقسیم می نماید. او بر این باور است که گذشته گرایان دانش ها، بینش ها، مهارت ها و باورهای خود را عمومأ از گذشته تاریخی شأن به دست می آورند و از این رو پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها جایگاه برجسته ای به عنوان مرجع در خانواده ها دارا هستند.

در جوامع حال گرا پدران و مادران انتقال دهنده دانش ها، نگرش ها، ارزش ها و ... می باشند و نقش پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها کاهش می یابد. بر این اساس آرایش عناصر و مولفه های زندگی و فرهنگ به گونه ای است که تأکید اصلی انسان نه بر گذشته، بلکه بر وضعیت کنونی اوست.

 اما در فرهنگ های آینده گرا پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها و حتی پدران و مادران اهمیت کانونی ندارند، بلکه فرزندان یعنی کودکان، نوجوانان و جوانان هستند که نقش تعیین کننده ای در شکل دادن کلیت فرهنگ و جامعه دارند. در فرهنگ های آینده گرا رسانه ها شامل کتاب، مطبوعات، رادیو، ماهواره، دوربین، موبایل و شبکه های اجتماعی حاملان فرهنگ می باشند.

در این جوامع بزرگان خانواده نیازمند کودکان هستند تا از آنان بیاموزند. به عنوان مثال پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها از نوه های خود شیوه های کار با موبایل، پرداخت های آن لاین، فعالیت در شبکه های اجتماعی و ... را فرا می گیرند.

 * بر اساس سه الگوی فرهنگی مارگارت مید دوران مشروطیت در ایران سرآغاز افق جدیدی در جامعه ما بود که ایده امید اجتماعی در آن شکل گرفت؛ زیرا اندیشه ورزان ایرانی با به چالش کشیدن بنیادهای فرهنگ، زبان و اسطوره های ایرانی، امکانی را فراهم ساختند تا با شکل دادن نوعی گفت و گوی انتقادی با گذشته تاریخی خود، به تدریج فضای تازه و متفاوتی را برای جامعه ایجاد کنیم.* 

 تا پیش از مشروطیت، گذشته تاریخی برای انسان ایرانی *مرجع فرهنگی* بود؛ یعنی با معیار و محک گذشته هنجار ها، باورها و سبک زندگی خود را می سنجید و سخن می گفت؛ اما از آن دوران به بعد، به تدریج نوعی گفتمان فرهنگی در جامعه ما شکل گرفت که بر اساس آن گذشته برای ما دیگر نه مرجع، بلکه *منبع فرهنگی* است.

 میان مرجع و منبع تفاوت چشمگیری وجود دارد. «گذشته به عنوان مرجع»، زمان اکنون و آینده را با محک و مقیاس گذشتگان سنجیدن است؛ اما گذشته به عنوان منبع یعنی این که مجموعه تجربه ها و دستاوردهای انسان و جامعه ایرانی در طول تاریخ به منزله نوعی سرمایه و گنجینه است که می توانیم بخش هایی از آن را  در قالب میراث فرهنگی، انتخاب کنیم. 

 *از این لحظه بود که به تدریج ایده آینده و امید اجتماعی در جامعه ما ظاهر شد. در واقع زمانی که امکان پیدا کردیم گذشته را نه به عنوان زندانی که در اسارت آن هستیم، بلکه به عنوان یک امکان تاریخی که می توانیم به دلخواه خود عناصری از آن را برای رسیدن به بهروزی، رفاه، خوشبختی و سعادت انتخاب نماییم، این امر میسر گردید.* 

 * از یاد نبریم که ظرفیت انسان برای پذیرش امید، شگفت‌انگیزترین حقیقت زندگی است.* 

 *خوش آن رمزی که عشقی را نوید است* 

 *خوش آن دل کاندر آن نور امید است* 

                                 _« پروین اعتصامی»_