میرزاعلی اکبرخان نفیسی؛ ناظم الاطبا پیشگام در علم پزشکی و فرهنگ نویسی

   همزمان با گرامی داشت روز پزشک، با یکی از بانیان پزشکی مدرن و نوین در ایران و نیز پیشگام فرهنگ نویسی در زبان پارسی؛ مرحوم دکتر میرزا علی‌اکبرخان نفیسی به نقل از دکتر عبدالحسن کاظمی آشنا می شویم.

  دکتر میرزا علی‌اکبرخان نفیسی ملقب به ناظم الاطباء کرمانی(دانش آموخته مدرسه طب دارالفنون) پزشک، ادیب و دانشمند ایرانی از برجسته‌ترین پزشکان اواخر عهد قاجار به شمار می رود که به صورت خستگی ناپذیر به مداوای بیماران اشتغال داشت و هرگاه فراغتی به دست می آورد، در زمینه پزشکی یا فنون دیگر به تألیف و ترجمه می‌پرداخت.

 دکتر میرزا علی‌اکبرخان نفیسی در آخرین سال بُروز وبا در تهران خدمات شایانی برای کنترل این بیماری انجام داد و  یکی از شاگردان خود به نام میرزا اسدالله جلیل‌الاطباء را تشویق به نگارش رساله ای در باب شرایط حفظ صحت و احتراز از سرایت امراض مُسریه و مداوای وبا نمود.

 ناظم الاطبا پس از فارغ التحصیل شدن از دارالفنون و اندکی بعد از بازگشت ناصرالدین شاه از سفر اول فرنگ و تصمیم به تاسیس بیمارستان که از مشاهداتش در این مسافرت الهام گرفته بود، به دستور شاه نخستین بیمارستان مدرن در ایران را تاسیس کرد و خود نیز به ریاست آن که همان مریض خانه دولتی بود، برگزیده شد و به همین دلیل لقب حکیم باشی گرفت. این مرکز درمانی، امروز به نام بیمارستان سینا نامیده می‌شود.

در سال ۱۲۵۴ خورشیدی در تاسیس مجلس «حفظ الصحه» (معادل نظام پزشکی امروز) که در تهران تشکیل شد، ایفای تقش نمود و در همین برهه از زمان به تاسیس و مرمت دارالشفای آستان مقدس امام رضا ( ع )، پرداخت. او کار بازسازی و مرمت را با توجه به مبانی سازه ها و استانداردهای بیمارستان های اروپایی سامان داد و بدین ترتیب دومین بیمارستان به شیوه مدرن در مشهد تاسیس شد.

 میرزاعلی اکبرخان نفیسی به خاطر خدمات پزشکی اش از طرف دولت به منصب و نشان سرتیپی نیز نایل آمد. وی در مورد بیماری دیفتری که گلو دردِ فاقد معالجه و شایع در آن روزگار بود، با توجه به تحصیلات و تجارب خود در فرانسه و داروهایی که از پاریس به تهران آورده بود، اقدامات موثری انجام داد و بیماران مبتلا به دیفتری را درمان کرد.

 ناظم الاطباء با همراهی دیگران انجمنی به نام مکاتب ملی ایران تشکیل داد که بعدها به نام انجمن معارف مشهور شد و به دنبال آن کتابخانه ملی مرکزی ایران را در تهران تاسیس کرد. این چهره نامدار علمی یکی از افراد بسیار موثری بود که در سال ۱۲۸۵ شمسی، مظفرالدین شاه را برای صدور فرمان مشروطیت تشویق کرد.

 دکتر علی‌اصغر نفیسی؛ نخستین وزیر بهداشت ایران و  همچنین دکتر سعید نفیسی پژوهشگر ادبیات فارسی، تاریخ‌نگار، نویسنده، مترجم، شاعر و در ردیف نسل اول اساتید دانشکده حقوق و دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از فرزندان دکتر علی اکبر خان نفیسی بودند.
                                 **********************  

وی مدت پنجاه و هفت سال تمام، شب و روز به مداوای بیماران پرداخت و این وظیفه را حتی تا پایان عمر خویش که ناتوان شده بود، ادامه داد.  هرگاه هم که فراغتی به دست می آورد، به تألیف و ترجمه می‌پرداخت. از جمله آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

   کتابی در علم تشریح که نخستین ترجمه «ناظم‌الاطبا» از زبان فرانسه به فارسی می باشد.
   پزشکی‌نامه (کتاب بسیار بزرگی است در ۹۹۵۷ صفحه، در علم تراپوتیک و ماتیرمدیکال که تألیف آن در ماه رمضان ۱۳۱۴ ه‍.ق به پایان رسید و برای مدت‌ها کتاب مورد استفادهٔ پزشکان و داروسازان ایرانی در اواخر عهد قاجار و اوایل عصر پهلوی بوده‌است)
   شاخص‌ترین اثر وی در زمینه علوم غیرپزشکی، کتاب بزرگ فرهنگ نفیسی معروف به فرهنگ ناظم‌الاطبا می‌باشد. ناظم‌الاطبا برای گردآوری این فرهنگ بیش از ۲۵ سال رنج برد و فرهنگِ وی که در زمان رضاشاه چاپ و پخش شد، تا پیش از فرهنگِ دهخدا جامع‌ترین فرهنگی بود که برای زبانِ پارسی نوشته شده‌است. این فرهنگ دربردارنده ۱۵۸ هزار و ۴۳۱ واژه است که در این میان، ۵۸ هزار و ۸۷۹ واژه آن یکسره پارسی‌اند.

ناظم‌الاطبا دلبستگی‌ شگفتی به پیشبردِ این کار داشت. در شور و علاقه وی همین بس که چون دست به کارِ نوشتن این فرهنگ زد، از آنجا که برخی از سرچشمه‌های کارِ وی فرهنگ های پارسی به انگلیسی بود، خود را به دانستنِ زبانِ انگلیسی نیازمند دید و در ۵۵ سالگی به آموختنِ این زبان پرداخت و آنگاه که از بس در پیِ این کار، شب و روز نشسته و تحرکی نداشت، در ران های وی قانقاریا ظاهر شد.

 علاوه بر موارد بالا، در سال ه‍.ق مدرسه شرف را با هدف تعلیم افراد بی بضاعت پایه گذاری کرد و تا سال ۱۳۲۳ ه‍.ق آن را با هزینه شخصی به شیوه اروپایی اداره کرد.
ناظم الاطباء کرمانی سرانجام در ۱۳۰۳ خورشیدی در تهران و در ٧٧ سالگی درگذشت.

         روانش شاد و یادش گرامی باد

.

.