بیوتکنولوژی، از​ جنگل‌های​ کانادا تا جزیره قشم

 بیوتکنولوژی، از​ جنگل‌های​ کانادا تا جزیره قشم

 دکتر نسرین معظمی پیشگام  بیوتکنولوژی در ایران

ابراهیم جعفری


 بیوتکنولوژی از جمله رشته هایی است که مسیر رسیدن به پاک‌ترین و اقتصادی‌ترین فناوری‌های مطرح در سطح دنیا را هموار ساخته است.
این فناوری نخستین بار حدود صد سال پیش با هدف کاربرد دانش پزشکی و زیست‌شناسی در فناوری‌های ساخت بشر مورد توجه قرار گرفت.
در این تکنولوژی از موجودات زنده برای ساخت یا تغییر خواص محصولات مختلف، ارتقای کیفی گیاهان و حیوانات و تغییر صفات میکروارگانیسم‌ها در زمینه تولید محصولات مختلف ازجمله فرآورده‌های دارویی و شیمیایی استفاده می‌شود. در گذشته استفاده از این فناوری به اصلاح نباتات و دام و تهیه فرآورده‌هایی مانند نان، ماست و پنیر محدود می شد.

 ورود این تکنولوژی به صنایع دارویی برای تولید آنتی‌بیوتیک و انسولین انسانی بیش از پیش به گسترش کاربرد آن منجر شده است. اکنون با پیدایش فناوری دی​ ان ایِ نوترکیب، دستکاری ژن‌ها و امکان انتقال ژن از یک موجود زنده به موجود زنده دیگر، ظرفیت بهره‌برداری از این فناوری افزایش یافته است.
 
 دکتر نسرین معظمی، زیست‌شناس، میکروب‌شناس و بنیانگذار رشته بیوتکنولوژی در ایران که به پاس خدمات ارزنده‌اش جایزه اول بهترین دانشمند ایران را در کارنامه خود دارد، از دامان دانش پژوهان و اندیشورزان گلپایگان برخاسته است. خرسندم که به مناسبت #هفته_پژوهش به معرفی این چهره نمونه علمی می پردازم .
  این بانوی دانشمند پس از پایان دوره کارشناسی خود در رشته زیست شناسی از دانشگاه تهران، به دانشکده پزشکی دانشگاه لاوال کانادا رفت و ادامه تحصیل داد. پس از فعالیت در چند پروژه از جمله کنترل بیولوژیک آفات جنگل‌های کانادا در ادامه توانست طرح کنترل بیولوژیک مالاریا را اجرا کند.
برای تولید آنتی‌بیوتیک با شرکت‌های دارویی همکاری داشت و به این ترتیب در شاخه‌های مختلف زیست فناوری متخصص شد. او در سال ۱۳۵۶ از دانشگاه لاوال کانادا فارغ‌التحصیل گردید و به ایران بازگشت.

 دکتر معظمی که در زُمره نخستین دانش آموختگان بیوتکنولوژی در ایران است، پس از  بازگشت به ایران به عنوان استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه تهران فعالیت حرفه‌ای خود را آغاز کرد؛ اما با شروع انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه ها، به دعوت سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران که در دوران دفاع مقدس در زمینه تولید آنتی‌بیوتیک کار می‌کرد، به آن سازمان پیوست.

 در آن زمان دکتر معظمی توانست برای تولید حشره‌کش‌های بیولوژیک با هدف کنترل مالاریا در کشور بودجه‌ای را از سازمان ملل متحد بگیرد.
این پروژه یک کارخانه مینیاتور بیوتکنولوژی بود که فعالیت مشترک یونسکو و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران به شمار می رفت.

 با توجه به دستاورد پژوهشکده بیوتکنولوژی، سازمان پژوهشها به عنوان مرجع منطقه‌ای آسیای میانه و غربی برای تکنولوژی انتخاب و معرفی شد و در کنفرانس عمومی یونسکو این موضوع رسماً اعلام شد .
دکتر معظمی در سال ۱۳۶۴ کنگره ملی بیوتکنولوژی را با حضور صد مهمان خارجی در کشور برگزار نمود و دو سال بعد در سال ۱۳۶۶ مجهزترین آزمایشگاه زیست فناوری را بنیانگذاری کرد که هنوز هم مرجع تحقیقات علمی بسیاری است. سپس مرکز بیوتکنولوژی خلیج فارس را در بندر قشم راه اندازی کرد که نخستین مرکز تحقیقات کاربردی بیوتکنولوژی دریایی در ایران است .

 دکتر نسرین معظمی در سال ۱۳۷۴ به پاس تحقیقات گسترده ای که در زمینه بیوتکنولوژی انجام داده بود، موفق به دریافت نشاننخلآکادمیک از دولت فرانسه به عنوان بالاترین نشان علمی این کشور گردید.
 شایان ذکر است که نشان نخل های آکادمیک فرانسه از سال ۱۸۰۸ میلادی ایجاد شده و انتخاب نام نخل یادگار شاخه های نخل و برگ ریزی آن ها ست که در یونان قدیم برای قدردانی و ادای احترام به برندگان مسابقات و قهرمانان بزرگ به هنگام عبورشان تکان داده می شدند. عنوان آکادمیک نیز به یادگار " آکادمی " یا مدرسه ای انتخاب شده که در قدیم توسط افلاطون فیلسوف یونانی ساخته شده است.

 رتبه اول پژوهش جشنواره بین المللی خوارزمی و جایزه اول بهترین دانشمند ایران و دریافت نشان پژوهش جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۶، برگزیده شدن به عنوان عضو شورای راهبری برنامه بین المللی علوم پایه یونسکو در سال ۱۳۹۴ به مدت سه سال، دریافت نشان عالی پژوهش جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۵، ریاست و عضویت دائم پژوهشگاه فناوری‌های نوین و اولین عضو افتخاری مرکز بین المللی علوم و تکنولوژی از جمله افتخاراتی است که این دانشمند به خود اختصاص داده است .

 با عرض تبریک هفته پژوهش به دانش پژوهان، توفیق روزافزون سرکار دکتر معظمی را از خداوند متعال مسئلت می نماییم.

 در پایان با حضرت مولانا هم صدا می شویم که:

     *از محقق تا مقلد فرق هاست
       کاین چو داود است و آن دیگر صداست
        منبع گفتار این سوزی بود
       وآن مقلد کهنه آموزی بود

.

.