در تراژدی کاهش آب‌‏‌های زیرزمینی سهیم نباشیم

ابراهیم جعفری:

در تراژدی کاهش آب‌‏‌های زیرزمینی سهیم نباشیم

 روشن بودن چاه‌های آب کشاورزی شرکت زراعی گلپایگان در روزهای زمستان!!!

 ابراهیم جعفری

 دهکده جهانی

@dehkade_jahan

#قنات_ها شیر زمین را می دوشند و چاه های عمیق خون زمین را می مکند 

طی روزهای گذشته خبر زیر در برخی از شبکه های اجتماعی گلپایگان انتشار یافت:

« با وجود بارش های خوب در پاییز سال جاری و در حالی که تمام کشاورزان چاه های آب کشاورزی را تا فروردین خاموش می کنند، متاسفانه شاهد روشن بودن چاه‌های آب کشاورزی شرکت زراعی گلپایگان در زمستان هستیم و هیچ نظارتی انجام نمی گیرد. این شرکت طی سالیان اخیر زمین‌های خود را به اجاره اشخاص داده و اغلب روزهای سال آبیاری انجام می دهند. درحالی که فرونشست در گلپایگان ۲۵ برابر فرونشت جهانی است و جزو ده فرونشست خطرناک کشور رسیده که عمدتا به دلیل اضافه برداشت از آب های زیر زمینی بوده است »

 در سال‌های اخیر، مصرف بی رویه منابع آب های زیرزمینی باعث اُفت شدید سطح آن ها شده است؛ اتفاقی که نه‌تنها بر معیشت مناطقی که از این آب‌‌‌ها استفاده می‌کنند، اثر گذاشته، بلکه باعث مشکلاتی همچون فرونشست زمین و تخریب زیرساخت‌ها در مناطق روستایی و شهری می گردد. براساس داده‌‌‌های موجود طی ۵۰ سال، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، سبب شده است که بیش از ۱۳۰میلیارد مترمکعب از ذخایر آب زیرزمینی کاسته شود.

  اگر تفاضل بین حجم آب تجدیدشونده که سالانه وارد سفره‌‌‌ آب‌‌‌های زیرزمینی می‌شود و حجم آبی را که از آن برداشت می‌‌‌کنیم، با هم مقایسه کنیم، در صورتی که مصرف بیش از میزانی باشد که تغذیه می‌شود، سالانه حجم آبی را از دست داده ایم؛ مثلا اگر سالانه ۵۰ میلیارد مترمکعب آب وارد سفره‌‌‌های آب‌‌‌های زیرزمینی شود و ۵۵ میلیارد مصرف کنیم، ۵میلیارد بیش از مقدار تغذیه از سفره برداشت کرده‌‌‌ایم که اصطلاحاً به آن کسری مخزن می‌‌‌گوییم. 

 آمار‌ها نشان می‌دهد، کسری مخزن در ایران سالانه حدود ۵میلیارد مکعب است که در دشت‌‌‌های مختلف این مقدار متفاوت است. در بحث سطح آب‌‌‌های زیرزمینی نیز ارقام و اعداد نشان می‌دهد که به طور متوسط حدود ۹۰ سانتی‌متر با افت سطح این آب‌ها روبه‌‌‌رو هستیم و حتی در بعضی از این دشت‌‌‌ها این عدد به ۳متر می‌‌‌رسد. البته در برخی مناطق سطح آب‌های زیرزمین متعادل است؛ اما برآیند کلی نشان می‌دهد که سطح سفره‌‌‌ها وضعیت مناسبی ندارد. 

عامل اصلی بروز این پدیده، عدم‌تعادل بین منابع و مصارف است؛ یعنی سفره‌های طبیعی هریک ظرفیت مشخصی برای برداشت داشته‌‌‌اند؛ اما بر اثر استفاده بی‌‌‌رویه به‌‌‌ وسیله چاه‌‌‌های مجاز و غیر‌مجاز این تعادل به‌‌‌هم خورده است.

مساله ای که موجب نگرانی افکار عمومی در زمینه بحث فرونشست‌‌‌ها می‌شود، نشستٍ زمین و در نتیجه کاهش تاب‌‌‌آوری زیرساخت‌‌‌ها در برابر پدیده‌‌‌های طبیعی همچون زلزله است. فرونشست زمین باعث شده خانه‌‌‌هایی که آنجا هستند، دچار شکست شوند و آستانه تاب‌‌‌آوری درمقابل زلزله به ۴/۵ ریشتر برسد.

 نکته نگران‌کننده این است که فرونشست عارضه‌‌‌ای است که سال‌ها بعد از افت آب سطح زیرزمینی ظاهر می شود. متاسفانه این پدیده باعث خواهد شد در آینده‌ نزدیک شاهد مهاجرت‌های اجباری باشیم.

 فرونشستن زمین پدیده‌ای است که در اثر خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرین سطح زمین رخ می‌دهد.

به اعتقاد کارشناسان، نشست علاوه بر ایجاد شکاف در زمین، موجب تغییر کیفیت آب‌های زیرزمینی و تغییر شکل سطح زمین، سیل خیزی مناطق و … می‌ گردد.

آنان بر این باورند که پدیده فرونشستی که هم اکنون در ۲۰۰ دشت کشور مشهود است، خطرش بیش از زلزله است؛ زیرا وقتی در جایی زمین لرزه رخ دهد، بعد از چند سال  بازسازی می‌شود؛ اما شهری که در اثر فرونشست از بین برود و آبخوانش تخلیه گردد، با هیچ سرمایه گذاری بازسازی نمی‌شود.

 حفر بی رویه غیراصولی و غیرکارشناسی چاه‌های آب و پمپاژ‌های گسترده منابع آب زیرزمینی در دهه‌های اخیر در کشور ما که در منطقه نیمه خشک و خشک قرار دارد، خسارات فراوانی را بر مخازن آب‌های زیرزمینی به عنوان منبع اصلی آب کشور وارد کرده است.

افت آب‌های زیرزمینی علاوه بر خشک شدن قنات ها و چشمه ها، سبب حرکت لایه‌های آب شور به سمت منابع شیرین و تغییر کیفیت آب به شوری و تلخی می گردد.

استاد گرانقدر دکتر #مرتضی_فرهادی بر این باور است که کاریز ( قنات ) با صلح، انسان دوستی، همکاری و رفاقت عجین است و چاه عمیق و نیمه عمیق با فردگرایی، رقابت و خشونت همراه است.

او بر این گفته یک مقنی تبریزی پای می فشارد که:

« کاریز ها شیر زمین را می دوشند و چاه های عمیق خون زمین را می مکند »

 افسوس که تحت تأثیر تئوری نوسازی، گذشته باشکوه خود را در زمینه تامین آب توسط قنات، از دست دادیم و فراموش کردیم که غالب نویسندگان تمدن ایرانی را « #تمدن_کاریزی » می دانند.