دانایی محوری در پرتو سواد رسانه‌ای*

*  دانایی محوری در پرتو سواد رسانه‌ای* 

 ابراهیم جعفری

 دهکده جهانی

@dehkade_jahan

 به مناسبت فرارسیدن دوازدهمین هفته جهانی سواد رسانه ای و اطلاعاتی، «کُرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ: دوفضایی شدن جهان»، با همکاری *دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران* اقدام به برگزاری *«ششمین سمینار سواد رسانه ای و اطلاعاتی»* با محوریت *دستور کار جمعی جهانی* نموده است.

هدف از برگزاری این سمینار، بررسی مفهوم سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در خدمت منافع مردم و اشاره به چگونگی نقش آن در بهبود سطح اطلاعات، مشارکت و توانمندسازی همگان است. تلاش بر این است که گامی در راستای دستیابی به *نظام اطلاعاتی آزاد* ، *کثرت گرا* ، *ترویج توسعه پایدار* ، *برابری* ، *گفت‌وگوی بین فرهنگی* ، و *پاسداری از دموکراسی* برداشته شود.

هفته جهانی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی که هر سال از ۲۴ تا ۳۱ اکتبر (دوم تا نهم آبان) به صورت مشترک بین کشورها برگزار می گردد، امسال با شعار *«سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در فضاهای دیجیتال»* آغاز به کار کرد.

با توجه به اهمیت موضوع، ضروری است توضیحاتی در مورد اهمیت و تاریخچه سواد رسانه ای ارائه شود.

 انقلاب تولید محتوا در هزاره سوم، تمام ساختارهای سنتی جوامع را به چالش کشیده است.

با ورود به *عصر اطلاعات و جامعه شبکه‌ای* ، تحولات فناورانه گوناگونی را شاهد هستیم که موجب تغییرات شگرفی در سبک زندگی بشر امروز شده است. اتکا بر روابط مبتنی بر پست الکترونیک، دریافت اطلاعات شخصی و کاری و اخبار از طریق ابزارهای الکترونیک، استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای گذران اوقات فراغت و تبادل اطلاعات (بازی‌های اینترنتی، وب‌گردی) و ...، از جمله اجزای جدایی‌ناپذیر زندگی انسان در جامعه اطلاعاتی به شمار می‌روند.

 در شرایط کنونی، با توجه به تعدد و تکثر ابزارهای رسانه‌ای، انواع پیام‌ها به‌طور دائم در حال انتقال هستند و مخاطبان خود را با بمباران خبری مواجه کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که هر پیام، ارزش‌‌ها و سبک‌های زندگی خاصی را به آنان القا می‌کند. افراد جامعه تحت‌تأثیر فضاسازی‌های رسانه‌ای قرار دارند و وسایل ارتباطی عصر حاضر نقش عمده‌ای در شکل‌گیری رفتار، عقاید، عواطف و به‌خصوص روابط فردی و اجتماعی ایفا می‌کنند.

در چنین وضعیتی، افراد چگونه می‌توانند خود را در مقابل تأثیرات منفی و ناخواسته این رسانه‌ها حفظ کنند؟ آیا می‌توان خواندن، تماشاکردن، گوش‌دادن و انواع استفاده از رسانه‌ها را متوقف کرد؟ آیا می‌توانیم جلوی امواج رسانه‌ای را بگیریم؟ یا آن که باید با ارتقای سطح سواد رسانه‌ای و ارتقای آگاهی‌های خود، درک بهتر و مناسب‌تری از رسانه‌ها و پیام‌هایی را که به ما می‌رسد، فراهم سازیم.

 پیدایش اصطلاح *« سواد رسانه‌ای»* ، به سال ۱۹۶۵ بازمی‌گردد که نخستین‌بار *مارشال مک‌لوهان* در کتاب *«درک رسانه: گسترش ابعاد وجودی انسان»* ، به‌عنوان نیاز *دهکده جهانی* مطرح کرد؛ اما اکنون این مفهوم بر قدرت درک نحوه کارکرد رسانه‌ها و معنی‌سازی‌ در آن ها، دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد ارتباط در شکل‌های گوناگون رسانه‌ای و مصرف انتقادی محتوا، استوار است.

نگاهی به وضعیت جهان نشان می‌دهد سواد رسانه‌ای در کشورهای توسعه‌یافته مورد توجه قرار‌گرفته و نهادهای دولتی و مدنی برای گسترش آن در بین اقشار مختلف جامعه تلاش می‌کنند.

در کانادا به‌عنوان یکی از پیشتازان آموزش سواد رسانه‌ای دنیا، کسب مهارت در مدیریت محتوای رسانه‌ ها، شناخت تأثیرپذیری‌های ممکن در استفاده از آن ها و افزایش‌دادن ظرفیت برای ایجاد گفتمان دمکراتیک دنبال می‌شود.  

ویژگی‌های سواد رسانه‌ای در ژاپن نیز شامل مهارت کارکردن با رسانه و درک آن، توانایی خواندن، تعبیر، کاربرد و برقراری تعامل و ارتباط از طریق رسانه و داشتن درک انتقادی از پیام‌هاست. برخی کشورها نیز تمهیداتی را برای بومی‌سازی‌ این مهارت اندیشیده‌اند و به مطالعاتی تطبیقی با وضعیت جوامع خود روی آورده‌اند.

 * در واقع سواد رسانه ای نوعی درک متکی بر مهارت است که بر اساس آن می توان محتوای مطالب و اخبار را از هم تمیز داد. به این ترتیب باید آن را نوعی انتخاب هوشمندانه دانست که هر متنی، مطلبی یا خبری را شایسته خواندن و به اشتراک گذاری ندانیم.* 

در کشور ما نیز چند‌سالی است که به این مبحث پرداخته شده؛ اما با توجه به جمعیت جوان جامعه و آسیب‌پذیر‌بودن آنان در برابر تأثیرات منفی رسانه‌ها، تلاش‌های گسترده ای لازم است تا با بهره‌گیری از مطالعات انجام‌شده در سایر کشورها و استفاده از تجارب آن ها، اهداف و رویکردهای سواد رسانه‌ای متناسب با نیازهای جامعه مشخص شود.

متاسفانه این دانش پایه در نظام آموزشی ما جایگاه بسیار ضعیفی دارد. تنها اقدام آموزش و پرورش ایران، نگارش کتابی به نام *«تفکر و دانش سواد رسانه ای»* در مقطع دهم دبیرستان است که به عنوان یک درس تفننی و حاشیه ای تدریس می شود!! که جا دارد در این زمینه تجدید نظر اساسی به عمل آید.