دکتر ابراهیم جعفری
فرهنگی
دکتر ابراهیم جعفری
فرهنگیفردا برای خواندن دیر است
فردا برای خواندن دیر است
شاخه گلی تقدیم به خادمین کتاب
ای باغ پرسخاوت اندیشه های ناب سوگند به برگ برگ تو اعجاز آفتاب
جان من و تو هرگز از هم جدا مباد ای خوب جاودانه ، ای دوست ، ای کتاب
" فریدون مشیری"
عنوان این مقاله شعار نمایشگاه بین المللی کتاب در سال 1395 بود که در نیمه اردیبهشت ماه برپا گردید. هراس از این که اگر امروز نخوانی ، فردا را هم از دست داده ای ۰
اصطلاح "خادم
کتاب" را نخستین بار زنده یاد طهوری مطرح ساخت .ناشر شریف و خوش نامی که همیشه خود
را خادم کتاب می نامید . طبعا این نام برازنده اکثریت جامعه ناشران و کتاب فروشان
کشور است. متاسفانه هیچ گاه موضوع خواندن ،چنین وضعیت نامطلوب و پژمرده ای نداشته
است ، به گونه ای که می توان گفت اکنون در جامعه ما در میان مسائلی مانند کم آبی،
بیابان زایی، حاشیه نشینی ، اعتیاد و ... بحران عدم مطالعه و ناخواندن بسیار غم
انگیز است.کاهش تیراژ کتاب از 3000 نسخه در دهه 50 و 60 خورشیدی به 500 نسخه در دهه
90 با وجود دوبرابر شدن جمعیت جای تامل فراوان دارد. در همین راستا سخنان شهردار
محترم تهران در بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی کتاب در "شهر آفتاب" جالب توجه
است:" نمی شود در شهری زندگی کنیم که تعداد مغازه های فروش لوازم آرایشی 8 هزار
باشد، در حالی که تعداد کتاب فروشی های آن 1200 واحد، نمی شود در شهری زندگی کنیم
که درآمد لوازم آرایش فروشی های آن 15 هزار میلیارد تومان باشد و درآمد کتاب فروشی
ها هزار میلیارد تومان و ..." آقای دکتر غلامعلی حداد عادل در روایتی از سفر خود به
مسکو با عنوان " روس ها کتاب خوان هستند" ، می نویسد : در جوانی و در روزهایی که در
آکسفورد (انگلستان) و نیز نیویورک بودم، همه کتاب فروشی ها را پرجمعیت و پر رونق
دیدم؛ اما انصاف این است که بگویم هیچ کجا را مثل مسکو ندیدم .با مشاهده علاقه مردم
مسکو به کتاب خوانی ، احترام من نسبت به مردم روسیه بیشتر شد. اگر بگویم که در یک
کتاب فروشی حدود 100 هزار جلد کتاب در دسترس خریداران بود و چند صد نفر زن و مرد
همزمان مشغول خرید کتاب بودند، اغراق نگفته ام. فضای کتاب فروشی از حیث شلوغی شبیه
میدان های تره بار تهران در ساعت 11 صبح بود، با این تفاوت که سر و صدایی شنیده نمی
شد و ... " و در ادامه می افزاید": بی اختیار به یاد کتاب فروشی های تهران و خلوت
بودن آن ها و کسادی کار و کسب ناشران و کتاب فروشان افتادم و ..." (روزنامه همشهری
، 16 دی ماه 94 صفحه 28)۰
در اهمیت کتاب برای تکامل جوامع
همین بس که تمام ادیان آسمانی و رجال بزرگ تاریخ بشری از طریق کتاب جاودانه مانده
اند و روابط فرهنگی جامعه بشری نیز از طریق پوشش کتاب و مبادلات فرهنگی تقویت شده
است. جایگاه کتاب در دین مبین اسلام تا آن حد است که خداوند متعال رحمت خود را در
دل مصحفی ارزشمند و در قالب معجزه ای راه گشا بر نبی مکرم اسلام(ص) نازل کرده و
همگان را به پیروی از آن دعوت می نماید. از این رو برای تمدن و فرهنگی که دین اش
متکی بر نوشتن و نوشتار است و متن مقدس اش با سوگند به قلم و آنچه می نویسد، آغاز
می شود، باید کتاب و کتاب خوانی شأن و ارج راستین خود را همواره بازیابد. در شرح
حال جاحظ متفکر مسلمان و بزرگ قرن سوم هجری بیان کرده اند که نسبت به کتاب و کسب
دانش علاقه وافری داشت. هرگاه کتابی به دست او می رسید، آن را کاملا می خواند . او
تا سال های پایانی عمر نسبتا طولانی خود غرق مطالعه و تحقیق در کتاب های گوناگون
بود و سرانجام عمر خود را در این راه از دست داد و زیر انبوهی از کتاب ها جان سپرد
۰با همه رقیب
هایی که در دوران معاصر برای کتاب پیدا شده ، از رادیو و تلویزیون تا اینترنت و
شبکه های اجتماعی ، هنوز کتاب مهم ترین عامل انتقال دهنده فرهنگ شناخته می شود و
تنها اوست که پذیرای عمیق ترین احساس و دریافت بشری است، به طوری که درجه پیشرفتگی
یک جامعه به نوع و میزان کتابی سنجیده می شود که در آن انتشار می یابد؛ زیرا کتاب
ها رشته پنهان نخی هستند که قطعات تاریخ را به هم پیوند می دهند. از این رو کتاب
محدود به ورق های کاغذ نیست، بلکه زنده است و حیات دارد. در حقیقت کتاب همان چراغی
است که مشعل هدایت انسان می شود . با درک این موضوع و طی شدن تجارب گوناگون بشری
سخن سقراط مبنی بر این که " جامعه وقتی به فرزانگی و سعادت می رسد که مطالعه کار
روزانه اش باشد"، بهتر فهمیده می شود.هنوز هم یک متن کلاسیک مانند "ابله"
داستایفسکی در آمریکا با تیراژ 700 هزار نسخه ای چاپ می شود و کتاب هایی چون "
ارباب حلقه ها" با تیراژ میلیونی منتشر می گردند و ...بدون شک برگزاری
هر ساله نمایشگاه بین المللی کتاب تهران زیباترین نمایش فرهنگی در ایران عزیز است.
نمایشگاه کتاب را به درستی می توان "نوروز کتاب و کتاب خوانی " نام نهاد؛ چرا که
همه ویژگی ها و زیبایی های نوروز را در دل خود دارد. از سوی دیگر در فرهنگی که
رمضان را" بهار قرآن " می داند و قلم در ردیف سوگند های کتاب مقدس آن قرار می گیرد،
نباید شگفت انگیز باشد که نمایشگاه کتاب ، "نوروز کتاب" نامیده شود. این موضوع در
سخنان ریاست محترم جمهوری در بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب (اردیبهشت 94)
به شکلی دیگر متجلی می شود: "منطق ما کتاب است،نه شمشیر- کتاب مایه افتخار و
پشتوانه ماست و راه توسعه ما را هموار خواهد کرد . به عبارتی بخش بزرگی از دیپلماسی
فرهنگی ما بر عهده کتاب است۰
ایران از جمله
تمدن های اولیه بوده است که به فرهنگ و اهمیت آن آگاهی یافته و معروف است که از
نخستین تمدن های قصه گوی جهان است که همواره در بیان و تفسیر و تبلیغ موضوع های
گوناگون از عنصر قصه و داستان بسیار بهره برده وعجیب نیست که تا مقطع اختراع ماشین
چاپ و ظهور نشر به مفهوم نوین ، ایران آن روزگاران یکی از مراکز تکثیر و ترجمه و از
پایگاه های مهم علم و دانش بوده است. بدیهی است که در این مسیر درخشان ناشران،
نسبتی دیرینه با حفظ ارزش های اندیشه ای ،فرهنگی و آیینی جوامع دارند؛چرا که
مخاطبان را به سرچشمه روشنایی رهنمون می سازند و از این رو شایسته تکریم و تحسین
اند. به عبارت دیگر ناشران و نویسندگان دو رکن اصلی و انکار نشدنی از فرآیند گسترش
فرهنگ به شمار می روند۰
در جریان بازدید
از نمایشگاه بین المللی کتاب با چند ناشر گلپایگانی مواجه گردیدم که کنجکاوی ام را
برانگیخت.برای اینجانب موجب خرسندی است که همشهریان ما با نشر آثار و کتاب ها در
ترویج فرهنگ سهیم هستند. نکته جالب توجه این است که خاستگاه این ناشران "شهر گوگد"
می باشد؛ زیرا پس از راه اندازی کتاب فروشی صبایی در سال 1341 توسط مرحوم حاج آقا
رضا صبایی در گوگد ، فرزندان ایشان و برادر زاده شان فرزند مرحوم حاج رجب علی
صبایی ، راهی تهران شده و از طریق انتشار کتاب به بازاریابی فرهنگی می پردازند۰انتشارات صبا با
مدیریت آقای حاج علی اکبر صبایی پروانه نشر خود را در سال 1341 از اتحادیه ناشران و
کتاب فروشی ها دریافت نموده و آنچه در خور ملاحظه می باشد این که ایشان هفتمین
پروانه نشر را به عنوان یک ناشر فعال از آغاز صدور تا آن مقطع زمانی به خود
اختصاص داده است.این پیشگامی در صنعت نشر برای ما غرور انگیز و نمادی از علاقمندی
به مسائل معنوی و فرهنگ دوستی شهرستان ما می باشد. این ناشر عمدتا چاپ کتاب های
مذهبی و ادبی را در دستور کار خود قرار داده است۰
انتشارات رهنما
با مدیریت آقای حاج محمد جواد صبایی و اخذ پروانه نشر در سال 1361 با شماره 347
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش عمده خود را تا کنون مصروف چاپ و انتشار بیش از
1500 عنوان کتاب های درسی زبان انگلیسی ، فرانسوی و ...در مقاطع دانشگاهی از
مراحل ابتدایی تا عالی ( آزمون های تافل و ...) نموده و در زمره اولین ناشران در
این زمینه می باشد. علاوه بر آن نسبت به انتشار فرهنگ های دوزبانه
(دیکشنری) از
انگلیسی ، فرانسوی، آلمانی ، ایتالیایی، اسپانیایی ، نروژی و ... به فارسی و بالعکس
اهتمام ویژه ای مبذول داشته است. چاپ کتاب هایی در زمینه خودیاری به زبان
فارسی نیز از جمله اقدامات انتشارات رهنما می باشد۰
انتشارات گلپا
با مدیریت آقای حاج محمد تقی صبایی و اخذ پروانه نشر در سال 1380 به طور مشخص در
رابطه با انتشار کتاب های ادبیات، مذهبی ، روانشناسی و عمومی فعالیت دارد و تا
کنون بیش از 100 عنوان کتاب را به چاپ رسانده است. البته استاد ما جناب آقای
صبایی هم اکنون در گوگد جنب مسجد جامع کتاب فروشی فعالی راه اندازی نموده و تعامل
فرهنگی بسیار خوبی با علاقمندان به کتاب دارد و فرزند فرهنگ دوست و خلاق ایشان
آقای مهدی صبایی در انتشارات گلپا بار مسئولیت نشررا بردوش می کشد.همچنین فرزند
دیگر ایشان جناب آقای هادی صبایی با راه اندازی "کتاب سرای بیان" در نشر و پخش کتاب
در حوزه روانشناسی فعال می باشد. جا دارد از کتابی هم که با عنوان " آشنایی با
معارف قرآن" توسط استاد حاج محمد تقی صبایی تالیف گردیده و توسط انتشارات گلپا در
سال 1392 به چاپ رسیده، یاد کنم که با تاکید بیشتر برویژگی های مثبت دنیا نسبت به
ویژگی های منفی آن به یک نوآوری دست یازیده است۰
انتشارات فردوسی
با مدیریت آقای محمد معراجی ناشر کتاب های حقوقی ، تاریخی، فرهنگ ، هنر و ادبیات ،
انتشارات رهنمای اندیشمند با مدیریت خانم اشرف صبایی ، انتشارات رهنمای فرهنگ با
مدیریت خانم اعظم صبایی ، انتشارات درخت زندگی با مدیریت آقای محمد صبایی ،
انتشارات صبای جاوید با مدیریت آقای علی صبایی انتشارات قلم و اندیشه با مدیریت
آقای علی اصغر آقابراتی ، انتشارات کلبه با مدیریت آقای مجید میر مهدی ، انتشارات
زهد با مدیریت آقای حسن وقوفی و با چاپ بیش از ۴۰۰ عنوان کتاب و شرکت چاپ و
انتشار بانک ملت با مدیریت اقای حاج محمود رشیدی دیگر ناشران گلپایگانی هستند که
در تهران فعالیت دارند۰
تا آنجا که به
یاد دارم در گلپایگان دو کتاب فروش وارسته و عاشق آقایان حاج مهدی حقیقی و حاج
ابوالفضل خادمی در پیشبرد اهداف آموزشی و فرهنگی نقش آفرین بودند۰
مغازه آقای
خادمی از ابتدا تا یک سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی روبروی دبیرستان فردوسی
(سابق) بود و پس از آن به ابتدای خیابان شهید رجایی انتقال یافت. به نظر بنده
مرحوم آقای خادمی را می توان به عنوان خادم راستین به فرهنگ شهرمان قلمداد کرد؛
زیرا علاوه بر فروش کتاب ، مطبوعات نیز طی سالیان متوالی توسط ایشان به دست مردم می
رسید و مهم تر این که کتاب فروشی مرحوم خادمی یک "حوزه عمومی" و یک "پاتوق فرهنگی"
بود . بحث های گروهی فرهنگیان در زمینه مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در مغازه
ایشان زبانزد خاص و عام بود و در جلسات هفتگی دبیران آموزش و پرورش که اغلب جنبه
مذهبی داشت و در منازل آن ها برگزار می گردید، حضوری فعال و دائمی داشت.هرگز فراموش
نمی کنم در سال های آخر دبیرستان و اول دانشگاه در برخی از اوقات حدود 2 ساعت در
روز در مغازه ایشان کتاب های مختلف را تورق می کردم و این انسان دوست داشتنی نه
تنها ناراحت نمی شد بلکه اینجانب را به حضور بیشتر در کتاب فروشی ترغیب می
نمود۰
خداوند رحمت کند
استاد عزیز ما مرحوم آقای اثنی عشری دبیر زبان انگلیسی را که با اقامت طولانی خود
در کتاب فروشی ایشان طی یک روز تا مطالعه کتابی را به پایان نمی رساند، آنجا را ترک
نمی کرد.هنوز هم نفیس ترین و کمیاب ترین آثار و کتاب ها در مغازه آن مرحوم موجود
است و افسوس و دریغ بزرگ که این گنجینه معنوی و ارزشمند هم اکنون در دسترس مردم
قرار ندارد. خاموش شدن این کانون فرهنگی و مردمی با درگذشت آقای خادمی خسارت بخش
بود. امیدواریم فرزندان ایشان این میراث گرانقدر را به هر شکلی که می توانند ، احیا
کنند۰
اما جای بسی
خوشبختی است که فرزند برومند مرحوم حقیقی جناب آقای حاج محمد حقیقی چراغی را که پدر
بزرگوارش برافروخته بود، با حضوری گرم و با نشاط همچنان مشتعل و درخشان نگاه داشته
و به رسالت فرهنگی خود جامه عمل می پوشد۰
در همین راستا
مایلم از چهره ای خدوم و درعین حال گمنام یاد کنم که با عشق وصف ناپذیری که از
پدران خود به ارث برده بود، در راستای حفاظت و زیبا سازی کتاب ها سر از پا نمی
شناخت. مرحوم آشیخ مهدی مذهبی هنگام مراجعه به اداره آمار (ثبت احوال) دوران رضا
خان برای تعیین فامیل بر خلاف سایر مردم رباط اسفنجه که فامیل سهرابی را برای خود
برگزیدند( به واسطه حضور سهراب خان در آن محل) ، به دلیل علاقه به هنر تذهیب کاری
کتاب ، فامیل خود را مذهبی انتخاب کرد. آن مرحوم با صحافی و تذهیب کاری سهم بسزایی
را در حراست از اندیشه ها و آثار، بخصوص متون مذهبی نظیر قرآن مجید و مفاتیح الجنان
در گلپایگان به خود اختصاص می دهد. علاوه بر آن در زمینه قلمدان سازی( معروف به
قلمدون) و مرکب دانی برای نوشتن هم دارای هنری منحصر به فرد بوده است. این اقدام
نشانگر ارزش قلم بوده که قرآن کریم به آن سوگند خورده است۰
حضرت حجه
الاسلام والمسلمین راشد یزدی که قبل از انقلاب چند سال میهمان همشهریان در گلپایگان
بودند، در یک نشست آموزشی در مشهد مقدس در سال 1393 در رابطه با جایگاه رفیع قلم
روایتی را با این مضمون مطرح نمودند که: "قلم را باید یا در بناگوش گذارد تا به مغز
نزدیک باشد و یا در جیب بغل سمت چپ که به قلب انسان نزدیک است"۰
فرزند آشیخ مهدی
مذهبی جناب آقای محمد تقی مذهبی که از جمله فرهیختگان شهر ما محسوب می شود،
خاطرنشان ساختند که حضرت حجه الاسلام والمسلمین حاج آقا رضا حسینی بارها به ایشان
فرموده اند:" من هنر قلمدان سازی را از مرحوم پدر شما فرا گرفته و مدیون ایشان هستم
۰
جای بسی خوشحالی
است که در حال حاضر 21 مجوز برای کتابفروشی های گلپایگان از سوی وزارت فرهنگ و
ارشاد اسلامی صادر گردیده که به طور مشخص کتاب فروشی های آقایان حقیقی، طالبی
،بهشتی ، متانت ، دلگشایی ، ضیایی ، توسلی ، صبایی (گوگد) ، قائدی ، جوانبخت و
توکل در فروش کتاب فعال هستند. باشد که هرکدام از این کانون های فرهنگی بتوانند با
جذب جوانان به سوی کتاب در توسعه پایدارشهر و روستاها سهمی را به خود اختصاص دهند و
اطمینان داشته باشند که شریف ترین پیشه را برگزیده اند. توفیق این عزیزان را در جهت
شکوفایی اندیشه ها و خدمتگزاری بیشتر از خداوند متعال خواستارم۰
امیدوارم در حد توان خود توانسته باشم نسبت به خادمین کتاب در گلپایگان ادای دین نمایم. باشد که این جمله حکیمانه در باور ما نهادینه گردد که :"ملتی قدرتمند است که با کتاب بیشتر مأنوس باشد"و این کلام "ولتر" را از یاد نبریم که " برگ های کتاب به منزله بال هایی هستند که روح ما را به عالم نور و روشنایی پرواز می دهند"۰