پیرایه های ناسازگار با فرهنگ عاشورا

      .      

پیرایه های  ناسازگار  با فرهنگ عاشورا

                          رمز قرآن از حسین آموختیم          زآتش او شعله ها اندوختیم
                          خون او تفسیر این اسرار کرد        ملت خوابیده را بیدار کرد
                          نقش الا الله بر صحرا نوشت         سطر عنوان نجات ما نوشت
                          ای صبا ای پیک دورافتادگان          اشک ما بر خاک پاک او رسان                                                                                               اقبال لاهوری  

در طی ۱۴ قرن گذشته هیچ شخصیتی همچون امام حسین(ع) وهیچ مراسمی به اندازه عاشورا در دل فرهنگ ایرانی جای نگرفته است. در فرهنگ عامه ایرانیان ، به طور قطع هیچ سوگی با عزاداری برای سالار شهیدان و برادر بزرگوارش علمدار کربلا حضرت ابوالفضل (ع) و سایر اصحاب و خاندان ایشان برابری نمی کند.
    گستره این ارادت به حدی است که هموطنان ما از ادیان دیگر یعنی مسیحیان  ، کلیمیان و زردشتیان هم از آثار آن تاثیر می پذیرند. لوریس چکنواریان آهنگ ساز و رهبر ارکسترایرانی ارمنی تبار و یکی از مشهورترین چهره های فرهنگی در ایران و ارمنستان وقتی نخستین سمفونی آیینی به نام «خسوف» با روایت  حرکت سیدالشهداء (ع) از مکه تا شب یازدهم ، نوشته دکتر شریفیان را در تالار وحدت اجرا می کند ، می گوید: « برای اجرای این سمفونی بسیاری از موسیقی های تعزیه در نواحی مختلف را شنیده ام و ثبت کرده ام تا با بهترین اجرا نشان دهم که مسیحیان کمتر از شیعیان به حسین ابن علی (ع) ارادت ندارند.                                   

دکتر احمد مسجد جامعی در مقاله ای با عنوان «مهر حسین» آورده است :‌« زمانی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را عهده دار بودم ، و ایام محرم با دهه فجر مصادف شده بود، هندویی هنرمند اثری نمایشی از عباس ابن علی (ع) را در تئاتر شهر اجرا کرد .او بر اساس نذر خود هر سال موضوعی در رابطه با کربلا و علمدار آن را در کشور خود و سایر نقاط جهان از جمله کانادا به نمایش می گذارد که آن سال به دلیل این تقارن به ایران دعوت شده بود.»
   قیام اباعبدالله الحسین (ع) الهام بخش و سرمشق برای همه جوامع است. جامعه ای که با مکتب حسینی زیست کند ، از ویژگی هایی برخوردار می شود که در آن اخلاق و فضیلت به اوج می رسد. اساسا رمز ماندگاری عاشورا در چیرگی اخلاق بر بی اخلاقی ، آزادگی بر اسارت، عدالت بر تبعیض و پیروزی خون بر شمشیر است. از این رو فرهنگ عاشورا به عنوان بخشی از هویت جامعه ایرانی حامل بار معنایی عمیقی است که موجب همبستگی و همنوایی مردم از پیر و جوان و زن و مرد در این آیین می شود و یک حرکت مدنی خودجوش را در بالاترین سطح رقم می زند.
بدون تردید اوج مشارکت های مردمی در ایام عزاداری  اهل بیت عصمت و طهارت (س) ، به ویژه در مناسبت هایی نظیر تاسوعا ، عاشورا و اربعین حسینی  و البته در نیمه شعبان ، میلاد خجسته حضرت ولی عصر (ع)  شکل می گیرد که  باید قدر و قیمت آن را دانست ؛ زیرا بزرگترین  سرمایه  اجتماعی  ملت ما به شمار می رود و باید بیشتر و دقیق تر از گذشته مورد مطالعه جامعه شناسان قرار گیرد. با این وصف باید در خلوت خود به این سوال پاسخ دهیم که  آیا عملکردمان نیز با سیره  و منش امام حسین (ع) نسبتی دارد؟ یا عشق ما به آن امام همام تنها در ظواهر خلاصه می شود؟
  متاسفانه هر چه زمان را پشت سر می گذاریم ، به جای توجه به محتوی و حقیقت عاشورا ، شاهد غلبه شکل ظاهری بر محتوی هستیم ؛ به گونه ای که مناسک وآیین های رسمی به خودی خود هدف می شوند. البته برجسته شدن این نوع مناسک گرایی که بر هیجانات و احساسات دینی متکی است ، در جای خود مثبت است ؛ اما وقتی احساسات جدا از محتوی مورد توجه قرار می گیرد ، سخنان غیر واقعی ، خرافی و حتی کاربرد موسیقی های مبتذل نیز رایج می گردد.

   در چنین وضعیتی محتوی و فلسفه قیام امام حسین (ع) و اندیشه رهایی بخش سرور آزادگان در مراسم عزاداری کم رنگ شده و اشکال ظاهری اصل قلمداد می شود. برای نمونه برای برخی از مداحان چندان مهم نیست که چه می خوانند؟ و چقدر به آن اعتقاد دارند؟ مهم نحوه خواندن و جذابیت های بصری و شنوایی آن است. تمام کسانی که در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران و دوران دفاع مقدس بودند ، می دانند که محرم و قیام امام حسین (ع) ، نقش انکارناپذیری در شکل دادن به انگیزه های عمومی مردم ایفا کرد. ولی این تحول زمانی رخ داد که که مضمون های واقعی این قیام در قالب مناسک و آیین های عزاداری وارد شد .
با وجود داشتن چند صد سال سابقه عزاداری ، در طی سال های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ به مرور زمان ، درک و فهم از فلسفه عاشورا ، فضا را تغییر داد. ولی به نظر می رسد طی دو دهه گذشته حقیقت و محتوی این واقعه عظیم  در برخی موارد به جای متن ، در حاشیه قرارمی گیرد. بدیهی است در ادامه این روند نباید از آرایش و مد عاشورا نیز که طی چند سال اخیر باب گردیده ، شگفت زده شد.   روزنامه شهروند مورخ ۲۹/۷/۱۳۹۴ در گزارشی با عنوان  آرایش عجیب به بهانه محرم » به نقل از یک آرایشگر مردانه در منطقه ونک تهران آورده است : از روز اول محرم حدود ۱۵مشتری داشته که از او خواسته اند روی سرشان ترکیب های یا حسین  و یا ابوالفضل  را طراحی کند. وقتی دلیل این اقدام را از آنان می پرسم ، فقط می گویند مد است و دوست دارند خاص باشند

                         

و در ادامه می گوید قیمت مدل های موی مخصوص محرم بستگی به نوع طرح دارد؛ ولی معمولا از ۵۰ هزار تومان شروع می شود». آرایشگر دیگری در مرکز تهران می گوید :در ایام محرم میزان مصرف چسب مو در آرایشگاه ها به اوج خود می رسد. جوانان از ما می خواهند موهای شان را طوری درست کنیم که در طول عزاداری تکان نخورد. آرایش مو با خاک هم در این ایام رواج دارد که ما از خاک تمیز رس برای آن استفاده می کنیم.  به گفته او به تازگی خط انداختن روی سر و طرح دادن و حتی نوشتن نام امام حسین و ابوالفضل و ... بر روی سر به وسیله شابلون نیز باب شده است. علاوه بر آن طرح دادن به ابروها نیز در این ایام ، بازار داغی دارد.ما حتی روی مدل های بستن شال گردن و چفیه نیز کار می کنیم و برای آن متقاضی داریم».

                  

                                     

   اما این موضوع فقط به آرایشگاه های مردانه ختم نمی شود. یکی از آرایشگران زن در غرب تهران به خبرنگار سایت «شفاف نیوز» گفته :« آرایشگاهی که او در آن کار می کند ، شیفت ویژه دارد. ما در این روزها آرایش مو با شال و حتی بستن شال و روسری را هم برای مشتریان انجام می دهیم. دختران جوان از ما می خواهند صورت شان را به سبک مناسب شب آرایش کنیم و حتی رنگ موهای روشن که در شب بهتر دیده می شوند ، مد می شود و متقاضی دارد» . او در ادامه می افزاید:« من سال ها به کار آرایشگری مشغولم، اما در ۵ سال اخیر کار و بار آرایشگاه ها در دهه اول محرم سکه شده است و شاید شلوغ ترین روزهای سال را به خود اختصاص دهد».

فروشندگان وسایل آرایشی و بهداشتی نیز در مصاحبه با خبرنگار سایت « روضه نیوز»  متفق القول بودند که بیشترین فروش را در ایام محرم و ده روز اول ، بخصوص در شب  تاسوعا داشته اند!!! از ابتدای محرم تبلیغاتی از قبیل « آرایش ملایم ویژه ماه محرم» و همچنین « اصلاح ویژه محرم» آغاز می گردد.شروع این تبلیغات طی چند سال گذشته از آرایشگاه های زنانه  شروع شد ؛ اما بعدها دامنه آن به آرایشگاه های مردانه هم کشیده شد.

    

   می توان کفت ابتدا مدگرایی در محرم با  پوشاک هایی  نظیر« تی شرت محرم »مطرح شد. در جدیدترین مد لباس ، برخی اقدام به فروش تی شرت ها و شال هایی با نام لباس محرم و روز عاشورا می کنند و در تبلیغات خود اعلام می دارند :« این لباس های فوق العاده شیک ، زیبا و منحصر به فرد برای آقایان خوش سلیقه و عزاداران واقعی ! است و ما آن را به عاشقان اباعبدالله تقدیم می کنیم».

از سوی دیگر به گزارش خبرگزاری «خبر آنلاین» برخی از جوانان مبالغ قابل توجهی برای تزیین خودروهای لوکس و فانتزی خود صرف کرده و تصاویر و نوشته های مرتبط با ایام محرم را روی ماشین شان طراحی کرده اند!! گزارش های میدانی از هزینه نوشتن این گونه شعارها با فونت های خاص ، حاکی از آن است که به طور متوسط ۲۵۰ هزار تومان برای هر خودرو هزینه می شود.البته طرح هایی نظیر نخل ، اسب ، و چهره شخصیت های عاشورایی با متوسط ۱۰۰ هزار تومان صورت می پذیرد.

 

   آنچه ذکر شد  و تصاویر گویای آن است ، گوشه هایی از پیرایه های ناسازگار با فرهنگ عاشورا بود که باید از سوی اندیشمندان مورد واکاوی قرار گرفته و آسیب شناسی شود. خوشبختانه این بدعت ها هنوز به گلپایگان و روستاها( جز در موارد محدود)، وارد نشده است.امیدواریم فرهنگ ناب و خالص عاشورایی به مرور زمان با معرفت افزایی ، بیش از گذشته در جامعه فراگیر شود. اینجانب اعتقاد دارم که اگر عزاداران حسینی  به مناسبت فرارسیدن ایام سوگواری سالار شهیدان حتی یک مقاله  در رابطه با نهضت حسینی مطالعه کنند ، اجر و منزلتی  درخشان را نصیب خود می سازند ؛ زیرا به قول شادروان دکتر علی شریعتی امام  حسین (ع) بیشتر از آب تشنه لبیک بود. افسوس که به جای افکارش ، زخم هایش را نشان مان دادند و بزرگترین دردش را بی آبی نامیدند.
در پایان  ، این مقاله را با کلامی از فریادگر تحریفات عاشورا استاد شهید مرتضی مطهری مزین می سازم.
    « نهضت عاشورا شعله ای است در یک ظلمت مطلق ، حنبشی است در یک سکون ، کلام و سخنی است در یک خاموشی مرگبار ، و عزادار حسینی وقتی می خواهد ابراز احساسات کند ، باید نمایشگر حماسه حسینی و آن جنبه نورانی و روشن تاریخ عاشورا باشد .»         
       دشمن ات کشت ولی نور تو خاموش نگشت    آری آن جلوه که فانی نشود، نور خداست
       نه بقا کرد ستمگر ، نه به جا ماند ستم           ظالم از دست شد و خیمه مظلوم به پاست