مطبوعات عصر مشروطه و اپیدمی وبا

مطبوعات عصر مشروطه و اپیدمی وبا


 
 یکی از فعالیت های اینجانب در دوران قرنطینه خانه نشینی ناشی از کووید ۱۹ ( کرونا ) ، پالایش انبوه بریده های مطبوعات در زمینه های گوناگون فرهنگی ، اجتماعی ، ارتباطی و ... است که فرصت مطالعه آن ها را به دست نیاورده و از دهه ۱۳۷۰ خورشیدی تا کنون در کیسه های متعدد  نگهداری کرده ام. در حین مطالعه و بررسی آن ها با مطلبی مواجه گردیدم که نشانگر مشابهت وضعیت امروز ما با چند سال قبل از پیروزی انقلاب مشروطه هنگام اپیدمی #وبا می باشد.

   دو سال قبل از انقلاب مشروطه مرض وبا ( کلرا ) در سرتاسر کشور همه گیر شد و کشتار بسیار کرد. یکی از مورخان انگلیسی به نام
" بارل "  از قول وزیر مختار انگلیس هاردینگ می نویسد که طغیان وبا تنها دلیلی بود که نارضایتی گسترده در ایران ( بهار و تابستان ۱۲۸۳ شمسی ) ظاهر نگردید. بارل اضافه می کند که اگر نظر هاردینگ صحیح باشد، اپیدمی وبا آغاز انقلاب مشروطه را عقب انداخت.

      بعد از شیوع طاعون در کشور ، وبا از نوع بیماری‌های همه‌گیر بود که تا مدت‌ها به دلیل فقر اطلاعات علمی ، دلیل بروز و شیوع آن در کشور ناشناخته ماند. براساس مستندات تاریخی، این بیماری از کرمانشاه به سایر مناطق ایران آمد و پس از آن به هند و جنوب روسیه سرایت کرد. عده‌ای از مسافران عتبات که ناقل این بیماری بودند، زیر بار قرنطینه نرفتند. دولت وقت هم برای کنترل بیماری تلاش می‌کرد ؛ اما امکاناتش محدود بود.

 اکثریت قاطع مردم در زمان شیوع وبا در کشور بی‌سواد بودند و به دلیل ترس و عدم آگاهی ، اقدام خطرناک شان اغلب سفر رفتن و فرار کردن از شهرها بود که باعث شیوع بیشتر بیماری می‌شد. در نامه‌ها و اسناد تاریخی نوشته شده : " شهرها به دلیل شیوع بیماری ، خالی از سکنه می‌شد ؛ زیرا با فرار ماموران دولتی ، سایر مردم که می‌ماندند ، بیمار می‌شدند. "

 طی قرن گذشته در ادامه اپیدمی های جهانی #اپیدمی_وبا در ایران ۷ بار ظهور کرد که دولتمردان در مقابله با آن ها ناکام بودند. ناگفته نماند که در مبارزه با سایر امراض مُسری مانند طاعون و آبله نیز پیشرفتی حاصل نشده بود. در سفرنامه پولاک آمده است که در بهار سال ۱۲۳۸ شمسی تنها در اصفهان بیش از ۸۰۰ کودک از بیماری آبله جان سپردند.

در آن زمان رادیو و تلویزیون وجود نداشت؛ اما با وجود این که اکثر مردم بی سواد بودند ، #مطبوعات به عنوان تنها وسیله ارتباط جمعی بر افکار عمومی تاثیرگذار بود. میرزا تقی خان امیر کبیر قانون آبله کوبی را به تصویب رساند و در روزنامه #وقایع_اتفاقیه اعلام شد " در ممالک محروسه ناخوشی آبله عمومی است که اطفال را عارض می شود و اکثر آنان را هلاک کرده و یا کور و معیوب می سازد. اطبا چاره کار را این طور یافته اند که در طفولیت از گاو آبله بردارند و بر طفل بکوبند. آن طفل چند دانه آبله بیرون می آورد و بی زحمت خوب می شود. "

شایعات در مورد مرض وبا ، اضطراب و نارضایتی مردم را افزایش می داد. روزنامه

 #حبل_المتین به عنوان بزرگ ترین روزنامه برون مرزی و از رسانه های بسیار تاثیرگذار بر مردم ایران به مدیریت سید جلال الدین حسینی ملقب به مویدالاسلام ( از مریدان سید جمال الدین اسدآبادی ) که بیش از ۳۹ سال در کلکته هند انتشار می یافت و پس از انقلاب مشروطه در تهران و رشت نیز به چاپ می رسید ، از اطبای پارسی تعریف و تمجید می کرد و شایعه پراکنی ها را مربوط به عده ای می دانست که به عمد ، خاطر مردم را پریشان می کردند.

   از روزنامه های دیگری که طی این مدت فعالانه به درج همه نوع مقاله در مورد علل بروز مرض وبا ، پیشگیری و رعایت بهداشت ، معالجه و غیره پرداخت ، روزنامه #تربیت بود که توسط محمد حسین فروغی ( ذکاءالملک اول ) منتشر می شد. تربیت نخستین روزنامه غیردولتی بود که ۱۰ سال قبل از انقلاب مشروطیت منتشر می شد و به علت درج مقالات سودمند و مفید ، پیوسته مورد توجه اندیشمندان بود. این روزنامه که بسط معرفت و رهایی مردم ایران را از نادانی هدف خود قرار داده و ساده کردن مطالب را برای بهره مندی عموم از وظایف خود می دانست ، تقریباً از دو سال پیش از وقوع اپیدمی وبا به درج سلسله مقالاتی در باره حفظ صحت و امراض قابل احتراز پرداخت.

"حفظ صحت و دفع مرض برای آحاد افراد مردم اول تکلیف زندگی است ... قدم اول این کار مثل تمام کارهای عالم ، دانستن است و ... "

نمونه هایی که برشمرده شد ، گویای این واقعیت است که مطبوعات پیش از مشروطیت نقش قابل توجهی در بیدارسازی و تنویر افکار عمومی داشت ؛ زیرا نخبگان و رهبران فکری جامعه با مطالعه #روزنامه و در میان گذاردن مطالب آن ها با مردم به روشنگری می پرداختند. امروز هم با وجود فراگیر شدن رسانه ها و به ویژه شبکه های اجتماعی ، روزنامه در منظومه #ارتباطات_اجتماعی جایگاه خود را حفظ نموده و همچنان رسانه  #نخبگان است.