دکتر ابراهیم جعفری
فرهنگی
دکتر ابراهیم جعفری
فرهنگیشبکههای اجتماعی و آینده پژوهی
شبکه‌‌های اجتماعی و آینده پژوهی
جهان آینده #جهان_شبکه_ای است که ماهیتی فرهنگی و چندوجهی دارد. اگرچه #تنوع ویژگی بارز آن است؛ اما تناقض نمای " جهانی شدن " و " بومی شدن " به روشنی در آن مشهود است. به عبارت دیگر می توان گفت فرآیند جهانی شدن، " خاص گرایی فرهنگی " را نیز در پی دارد. در چنین حالتی جهانی شدن به مفهوم همگن ساختن نیست؛ بلکه به چالش کشیدن وضع سنتی و در عین حال به زبان آوردن #حاشیه_ها نیز هست.
از سوی دیگر ما در حال گذار پرشتاب از یک تحول تاریخی در زمینه های شیوه زندگی، یادگیری، کار، ارتباطات و اقتصاد هستیم؛ از این رو به عنوان سازندگان سرنوشت خود باید به جای انفعال، برخورد فعال داشته باشیم. در متن این تحول جایگاه #رسانه_ها دارای برجستگی است و بیانیه " اصول اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی " در آذرماه ۱۳۸۲ در ژنو سند مهمی در رابطه با این موضوع به شمار می رود.
شگفت آور است که از زمان پیدایش فن آوری های نوین ارتباطی، جهان مجازی از حالت مجاز خارج شده و به عنوان یک #واقعیت قطعی خودنمایی می کند؛ بنابراین #مانوئل_کاستلز حق داشت که بگوید: " مفهوم قدرت، تغییر خواهد کرد؛ قدرتی که متکی بر یک جامعه شبکه ای و بسیار گسترده است. "
به یاد داشته باشیم که قبل از کاستلز در دانشگاه سوربن، #موریس_دوورژه مفهوم قدرت را بازخوانی کرد و یکی از ارکان مهم آن را پیش از ظهور #وب در دهه هفتاد میلادی، متکی به #افکار_عمومی دانست. دوورژه افکار عمومی را یک رکن از قدرت خواند؛ اما کسی فکر نمی کرد کمتر از چهار دهه با ظهور شبکه های اجتماعی، قدرت همان مبانی عمومی و اجتماعی را داشته باشد؛ ولی با این تفاوت که #سرعت و #انتخاب در آن حرف اول را بزند.
بر این اساس در سال ۲۰۲۰ میلادی #مارشال
#مک_لوهان نیست تا ببیند جهان مجازی، تئوری بزرگ او را نیز بلعیده است. مک لوهان اگر زنده بود، می دید سه ضلع مثلث روزنامه نگاری یعنی رسانه، مخاطب و رویداد در حال تبدیل شدن به دایره است که در هر گوشه این دایره روابطی تو در تو و در هم تنیده میان این سه عنصر ایجاد کرده و رد پای مخاطب در جای جای این شکل دایره ای به چشم می خورد.
با این وصف می توان نتیجه گرفت که اگر مخاطبان دیروز به عنوان کاربر قادر بودند تنها دریافت کننده پیام باشند؛ اما امروز علاوه بر #دریافت، #تولید_کننده_پیام نیز هستند و نسبت به گذشته به مراتب قدرتمند تر شده اند. در کنار آن دوسویه و حتی چند سویه بودن ارتباط و تعامل میان مخاطبان وجه لاینفک شبکه های اجتماعی را تشکیل می دهد که
#روزنامه_نگاری_شهروندی " و پدیده
" شهروند- خبرنگار " نماد بارز آن به شمار می رود.
اگر دقیق تر موضوع را کالبدشکافی کنیم، به این حقیقت پی می بریم که شبکه های اجتماعی جوامع #تک_صدایی را به جوامع
#چند_صدایی تبدیل کرده اند؛ به گونه ای که مطالب انتشار یافته هر یک از شهروندان در کانال ها و گروه های تلگرامی، واتس آپی و ... در همه کشورها قابل دریافت است. از این رو می توان گفت مناسبات دنیای قبل که بر روابط آمرانه، بالا به پایین و عمودی استوار بود، به هم ریخته و به روابط افقی و پایاپای تبدیل شده است.
کاملاً آشکار است که این تبدیل وضعیت، تحولی بزرگ در ارتباطات ایجاد نموده و فرصتی را برای ابراز وجود هر یک از شهروندانی که به گوشی های هوشمند دسترسی دارند، به وجود آورده است. می توان گفت این روند گامی مبارک در راستای تقویت جامعه مدنی و مشارکت همه جانبه مردم به سوی خوداتکایی به شمار می رود.
روز ۳۰ ژوئن ( نهم تیرماه ) هر سال که از سوی برخی شهرداران موفق جهان از سال ۲۰۱۰ میلادی به نام " روز جهانی شبکه های اجتماعی " نامگذاری شده، فرصتی است تا مسئولان و کاربران فضای مجازی با تکیه بر # سواد رسانه ای " در سیاستگذاری و استفاده صحیح شبکه های اجتماعی بازنگری به عمل آورده و شهروندان قادر باشند از میان انبوه اخبار و اطلاعات ، موارد صحیح و کارگشا را از شایعات تمیز داده، با بهره گیری از مواهب آن در جهت #توسعه_پایدار حرکت کنند.
این حرکت امیدوار کننده با تحت پوشش قرار گرفتن تعداد قابل توجهی از مناطق روستایی کشور به اینترنت پرسرعت نوید دهنده آن است که با ایجاد #شهرهای_هوشمند و
#دولت_الکترونیک شاهد مهاجرت معکوس از کلان شهرها به شهرستان های کوچک و حتی مناطق روستایی باشیم.
در کنار موارد بالا با فراگیر شدن ویروس خانمان سوز کووید ۱۹ ( کرونا ) در همه مناطق کشور، جایگاه گوشی های های هوشمند برای بهره گیری از آموزش های مجازی و ارتباط با خویشان منزلتی رفیع یافته؛ به طوری که در آینده نزدیگ سبک زندگی مردم را تغییر خواهد داد. از این رو جا دارد برنامه ریزان توسعه شبکه های اجتماعی را به عنوان یک مولفه اساسی و تعیین کننده در #آینده_پژوهی های خود مورد مطالعه قرار دهند.