زنگ #دارالفنون؛ زنگ همه مدارس کشور است

ابراهیم جعفری

دهکده جهانی

@dehkade_jahan

 بازگشایی مدارس در آغاز سال تحصیلی نام دارالفنون؛ نخستین نهاد آموزشی مدرن را در اذهان تداعی می کند.

به صراحت می توان گفت تأثیری که دارالفنون بر جریان توسعه و روند پیشرفت ایران و بر تمام جریان‌های فکری، اقتصادی و اجتماعی کشور از خود بر جای گذارد، منحصر به فرد بود؛ به‌ویژه این که پس از انقلاب مشروطیت در سال ۱۲۸۵ در ایران، مهم‌ترین جنبشی که به لحاظ توسعه کشور فراگیر شد، مدرسه‌سازی و گسترش  آموزش در کشور بود. فارغ‌التحصیلان دارالفنون مهم‌ترین نقش را در این جریان آموزشی و توسعه‌ای، از خود بر جای گذاشتند.

 همه مدارس مهم و قدیمی جهان فخر کشورها هستند؛ یعنی اگر به فرانسه بگویید مهم‌ترین آثارت چیست، حتما نام سوربُن را خواهیم شنید یا در انگلستان نام آکسفورد و کمبریج خواهد آمد. در همین راستا نام دارالفنون به عنوان افتخار کشور ما در ردیف اول آثار مهم فرهنگ ایرانی قرار می گیرد؛ به گونه ای که می توان گفت همه دانش آموزانی که به مدارس ایران می روند، به نوعی شاگردان آن هستند و زنگ دارالفنون، زنگ همه مدارس کشور است.

دارالفنون در حوزه آموزش و پرورش آغازگر تحولات بزرگی بود؛ زیرا علاوه بر این که اولین مدرسه‌ نوین ایران است، اولین مرکز تربیت معلم نیز به شمار می‌رود و اولین کتاب های درسی در آن جا چاپ شده است.

 همچنین اولین عمل جراحی در ایران توسط یکی از استادان اتریشی (پولاک) در آن جا انجام شد. اولین دستگاه رادیولوژی کشور در دارالفنون ساخته شد، اولین دستگاه رادیو و اولین آنتن توسط دکترحسابی و دانشجویانش در آن مکان ساخته شد. اولین بالُن بر فراز این مدرسه به اهتزار در آمد. اولین پمپ آب و اولین سالن ورزشی امروزی پس از زورخانه‌ها در آنجا ساخته شد. از این رو مجموعه‌ای از اولین‌ها را در دارالفنون داریم.

دارالفنون در ردیف سه مدرسه‌ اول آسیا می باشد که با تأسیس دانشگاه تهران، بخشی از معلمانش به آنجا منتقل شدند و استادان دانشگاه را تشکیل دادند. در واقع سنگ بنای دانشگاه تهران در دارالفنون گذاشته شد.

دارالفنون، بسیاری از علوم و آموزش‌های نوین را با خود همراه آورد. آموزش پزشکی و داروسازی با اصول جدید، در پی تأسیس آن رسمی شد و در واقع اولین مؤسسه پزشکی در ایران به شمار می رود. نقشه‌برداری علمی نیز نخستین بار از آنجا آغاز شد.

 آموزش در دارالفنون دامنه ای وسیع‌ داشت، چنان که آموزش موسیقی و تربیت معلمان این رشته را نیز دربر می‌گرفت. در تالار نمایشی مدرسه، برنامه‌های موسیقی و نمایشنامه‌های ایرانی و فرانسوی به اجرا درمی‌آمد. در رشته نقاشی، چهره‌هایی چون مزین‌الدوله و صنیع‌الملک به کار و آموزش پرداختند. صنیع‌الملک به ترویج سبک‌های اروپایی در میان شاگردان دارالفنون پرداخت و بدین وسیله در رواج و ورود فنون غربی به ایران تأثیر بسزایی داشت؛ اما مهم‌ترین شخصیت نقاش دانش‌آموخته دارالفنون کمال‌الملک بود. کمال‌الملک و شاگردان وی زمینه‌ساز بسیاری تغییرات در رسم های تصویری هزاران ساله ایرانی بودند.

 مدرسه همچنین، کتابخانه مجهزی داشت که به همت اعتضادالسلطنه، مجموعه‌ای از کتاب‌های ارزنده، در آن گردآوری شد. به علاوه دارالفنون چاپخانه‌ای داشت که در آن نخستین نشریه دانشگاهی با نام دانش، به همت علی‌قلی‌خان مخبرالدوله، در ۱۲۹۹ هجری قمری منتشر شد. دارالفنون تنها مؤسسه‌ای بود که ناصر الدین شاه قاجار برای نمایش تجدد‌طلبی و ترقی‌خواهی خود به رخ سفرا و نمایندگان خارجی می کشید.

 دارالفنون در دوران فعالیتش، در عرصه اجتماعی ایران نیز تأثیر بسزایی داشت. چنانکه به گفته ناظم الاسلام کرمانی، هرچه امروز داریم از آثار آن است. این نهاد آموزشی نقطه آغازی برای ورود فرهنگ و هنر جدید مغرب زمین به ایران گردید و در اندک زمانی پیشرفت‌های چشمگیری در آن رخ نمود.

در جنبش مشروطه‌خواهی، دانش‌آموزان دارالفنون از پیشگامان آزادی بودند و در کنار مشروطه‌خواهان قرار گرفتند. دانش‌آموخته‌های دارالفنون، چهره‌های سرشناسی چون میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل، احمد آرام، فریدون آدمیت، مهدی بازرگان، محمدحسین شهریار، تقی ارانی، عباس اقبال آشتیانی، نصرالله فلسفی، علی اکبر داور، مجتبی مینوی، محمدعلی فروغی، محمد معین، محمد نوری و ذبیح‌الله صفا بودند که در دگرگون کردن چهره‌ بازمانده از تمدن ایران، گسترش دانش در ایران و همچنین در انقلاب مشروطه، نقش چشمگیری داشتند.

پیشرفت دارالفنون چنان چشمگیر بود که ژاپنی ها با اقتباس از آن، به فکر تاسیس دارالفنون در کشور خود برآمدند و ۲۰ سال پس از تاسیس آن در ایران، اقدام به گشایش مشابه چنین سازمانی در ژاپن کردند.

با درود به روح بلند میرزا تقی خان امیرکبیر بانی اولیه دارالفنون که به درستی می توان آن را مدرسه آزادی و تغییر نامید، امیدواریم که این میراث ارزشمند چراغ راهنمای ما باشد