ما همانیم که می خوانیم

  ما همانیم که می خوانیم

نشانه های امید

ابراهیم جعفری

دهکده جهانی

@dehkade_jahan

 سی امین دوره هفته کتاب با شعار «ما همانیم که می خوانیم» آغاز شده است؛ اما مگر نه این که تمام فرصت هایی را که با کتاب سر و کار داریم، می توان هفته کتاب نامید؟

آنچه از ابتدای ورود به دبستان در دل و جان مان ریشه دوانده، کافی است که این زیبایی ها را در عمق وجودمان دریابیم. همین که در دوران کودکی خود از زبان شیرین گفتاری شنیده ایم که « او یار مهربان است- دانا وخوش زبان است »، کافی است که مهر این یار را در وجودمان نهادینه سازیم.

 اما ظهور و بروز فناوری هایی از جنس صدا و تصویر که از پنجره های تلویزیون ها، حنجره های رادیوها و صفحه های  شبکه های اجتماعی به چشم و گوش می رسد، این حس استغنا را در بشر به وجود آورده که می‌توانند جایگزینی برای کتاب باشند؛ درحالی که گذر زمان نشان داد جاذبه تکنولوژی های نوین ارتباطی در مقابل این چشمه همیشه جوشان معرفت، هماورد نیستند؛ زیرا آن ها جملگی با حافظه موقت آدمیان سر و کار دارند. آنچه موجب غنای حافظه دائمی انسان هاست، کتاب است و بس

 متاسفانه بزرگ ترین چالشی که در عصر دیجیتال برای کتاب به وجود آمده، عادت کردن اذهان به مطالب آماده و پخته و بدون زحمت است؛ به گونه ای که اغلب مردم؛ به ویژه جوانان را به مطالب « فست فودی و کپی پیستی » عادت داده است. اپلیکیشن های رنگارنگ این دوران، معلوماتی آماده در زمینه های مختلف را در اختیار ما قرار داده اند که از حیث مساحت، وسعتی به بی کرانگی اقیانوس دارند؛ اما دریغ که از حیث عمق، بهره مندی ما از آن، بیش از چند بند انگشت نبوده است.

با این وصف گاهی چنان در باد توهم و بی نیازی از کتاب خوابیده ایم که به آدم های همه چیزدان تبدیل شده ایم و تواضع سقراطی جای خود را به خیال اندیشی از جنس همه چیزدانی داده است.

در عین حال اگرچه اینجانب از علاقه مردم؛ به ویژه نوجوانان و جوانان نسبت به مطالعه کتاب مایوس بودم؛ اما در ملاقاتی که مهرماه ۱۴۰۱ با مسئولان کتابخانه آیت الله محمدی گلپایگان داشتم، به این واقعیت دلگرم کننده دست یافتم که به طور متوسط همشهریان روزانه ۱۰۰ کتاب برای مطالعه به غیر از شعبه های وابسته در سایر مناطق شهری، گوگد، گلشهر و ... امانت می گیرند. این خبر مسرت بخش انگیزه ای در نگارنده به وجود آورد تا در تصور خود نسبت به رغبت نداشتن مردم به مطالعه کتاب تجدیدنظر کنم که خوشبختانه آقای علی اصغر سید آبادی پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان در مصاحبه با روزنامه اعتماد سوم آبان ماه با عنوان« ظهور نوجوانی جدید » در بازنگری باور گذشته ام اثرگذار شد. دیدگاه آقای سیدآبادی به شرح زیر می باشد:

 «درباره کتاب خوانی خوشبختانه داده های کمی وجود دارد. براساس داده های موج سوم پیمایش ملی مصرف کالاهای فرهنگی ۱۵ تا ۲۵ ساله ها از ۲۶ تا ۴۰ ساله ها و ۴۱ تا ۶۴ ساله ها با فاصله بیشتر کتاب می خوانند و فقط اندکی کمتر از بالاتر از ۶۴ ساله ها کتاب می خوانند. تازه به نظرم زیر ۱۵ ساله ها میزان کتابخوانی شان بسیار بیشتر است. اگر انتشار کتاب های حمایتی با تیراژ انبوه در دهه ۶۰ را کنار بگذاریم، در هیچ دوره ای به اندازه این دوره کتاب کودک و نوجوان در ایران رونق نداشته است، هم از نظر تنوع و هم از نظر تعداد. آمارهای انتشار کتاب چیز دیگری می گویند. به نظرم این نسل نسبت به نسل قبل از خود کتاب خوان تر هستند، اما هم صورت های کتاب خوانی شان و هم نوع کتاب هایی که می خوانند متفاوت است. در مجموع بیشتر مردم رمان و داستان می خوانند. ۱۶.۱ درصد کتاب های خوانده شده رمان و داستان است، اما در گروه سنی ۱۵ تا ۲۵ سال ۴۱.۷ درصد رمان و داستان است و هرچه گروه سنی بالاتر می رود میزان خواندن رمان و داستان پایین می آید و برعکسش کتاب های دینی است که هرچه گروه سنی بالاتر می رود، میزان خواندن کتاب های دینی هم بالاتر می رود. به نظرم یکی از تحولات در این گروه سنی افزایش کتاب خوانی بین دختران است. اگرچه عموما با فاصله بسیار کمی مردان کتاب خوان ترند، اما در گروه های سنی پایین تر برعکس است و دختران بیشتر کتاب می خوانند. نکته جالب تر اینجاست که در مجموع زنان بیشتر از مردان رمان و داستان می خوانند، بیش از دو برابر مردان رمان و داستان می خوانند. ۴۷.۱ درصد زنان و ۲۳ درصد مردان رمان و داستان می خوانند. با توجه به زنانه بودن جنبش اخیر به نظرم این موضوع مهم می شود. ما از سال ها پیش نشانه هایی هم داریم که کتاب هایی که شخصیت اصلی شان زنان کنشگر هستند، درباره زندگی زنان پیشرو در علم و اجتماع و موضوعات زنانه در بازار کتاب های کودک و نوجوان با استقبال روبه رو شده اند.»

 البته زمان خواهد برد تا همگان دریابند که سواد بدون مطالعه و بدون تحقیق از صفحه های کتاب برای کسی حاصل نمی شود و برای کسب معرفت عمیق و پایدار هنوز جایگزینی شایسته برای کتاب اختراع نشده است.