هنرمنبت گلپایگان در بستر تاریخ

ابراهیم جعفری:

 #هنر_منبت_گلپایگان در بستر تاریخ

 ابراهیم جعفری

 دهکده جهانی

@dehkade_jahan

 تاریخ تمدن بشری گواهی می دهد که ایرانیان طی ۶ هزار سال عشق خود را به مقوله زیبایی نشان داده و « شیوه خاص ایرانی » را در هنر به وجود آورده آند. آنان در رشته های متعدد آثاری خلق نموده آند  که منبت کاری یکی از موارد برجسته آن بوده است.

 منبت کاری به عنوان یکی از ظریف ترین صنایع دستی، تلفیقی از هنر و حوصله هنرمندانی است که با مواد اولیه ارزان و ساده، محصولاتی با ارزش خلق می کنند. این هنر که مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب می باشد، نماد احساس، ادراک، اندیشه و خلاقیت آنان است.

 سابقه منبت کاری به ۱۵۰۰ سال می رسد.

بعد از ظهور اسلام با توجه به رواج ساخت مراکز و مساجد اسلامی، هنرمندان ایرانی اولین کسانی بودند که تمام توان و استعداد خویش را صرف تزئین مساجد کردند و به موازات هنرنمایی معماران، کاشیکاران و گچبرها، منبت کاران نیز آثاری چون رحل قرآن، منبر، در و پنجره هایی که نشان دهنده ذوق و هنر بود را، خلق کردند.

 در دورهٔ صفویه عدهٔ زیادی از هنرمندان به اصفهان که مرکز کشور بود و اکثر بناهای مورد اشاره در آن احداث می شد، روی آوردند.  

به دنبال حملهٔ افغان‌ها به ایران و پس از آن درگیری‌های سیاسی که عرصه را بر هر نوع فعالیت سازنده‌ای محدود می‌ کرد، هنرمندانی  که هنوز به هنر منبت اشتغال داشتند، با سماجت می‌کوشیدند تا جلوی مرگ این هنر  ارزنده را بگیرند.

 در آن زمان، #گلپایگان ( در استان اصفهان ) و #آباده (از توابع استان فارس) تنها مراکز تجمع منبت کاران کشور به حساب می‌آمدند و جز این دو شهر، در هیچ جای دیگر از کشور پهناور ایران، نشانی از منبت کاران و منبت کاری دیده نمی شد.

 بعد از سقوط سلسلهٔ قاجاریه، مردم که از واگذاری بدون قید و شرط کشور توسط حکومتگران به بیگانگان به تنگ آمده و جستجوگر راهی برای بازگشت به ارزش‌های فرهنگی و صنعتی خویش بودند، با وجود حکومت کودتا که سعی در حفظ روابط و ضوابط پیشین داشت، بسیاری از معیارها را در هم ریختند. بدیهی است که در چنین شرایطی هنرمندان و صنعتگران نقشی بزرگ داشتند.

در این وضعیت #استاد_علی_مختاری_گلپایگانی (رئیس صنایع مستظرفه مدرسه دارالفنون) و استاد احمد صنیعی و که جزو معدود باقی ماندگان استادان منبت کار بودند، به تهران عزیمت کردند و ضمن جدی گرفتن حرفهٔ منبت کاری، به تربیت شاگردانی جهت احیا و حفظ هنر و صنعت گذشتگان پرداختند. تأسیس سازمان صنایع دستی ایران به عنوان حافظ و نگاهبان صنایع سنتی و بومی، عامل دیگری بود که باعث شد تا عده‌ای در زیر چتر حمایت آن گرد آمده و مانع مرگ منبت کاری در ایران شوند.

 هنر منبت گلپایگان از زمان‌های گذشته استادان به نامی داشته که کارهای ارزشمند بسیاری از آنان در اغلب کاخ‌ها، اماکن و فروشگاه‌ها موجود است. منبت‌کاران با هنر کم نظیر خود، انواع نقش‌های جالب را با نیش قلم منبت بر روی چوب گلابی و گردو و امثال آن در می آورند و با تلفیق برش سطحی جوش‌ها و گره‌های چوب سنجد و برخی چوب‌های جنگلی که بر سطح کار می چسبانند، وسایل تزئینی و چشم‌نوازی می سازند. انواع قاب عکس، ظروف و جعبه‌های منبت هنرمندان گلپایگانی، وسایل تزئینی و دکوراسیون منزل ها و فروشگاه‌های هنری را تشکیل می دهند. 

منبت کاری بسیار پر زحمت و ظریف است. فقط عشق و علاقه به کار هنری،  خلاقان هنرمند را به فعالیت در این حوزه وا داشته است.

   در این راستا می توان به آثار بزرگانی چون استادان حیدر قاشق تراش، حبیب الله یادگاری، عبدالحسین معظمی،  علی مختاری، محمد مختاری، محمد رضا توسلی، احمد محسنی، محمدعلی فخاری، حسین فخاری، حیدر نیکنام (که برخی آثارش در در موزه آستان قدس رضوی است) و ... اشاره کرد.

تعمیر منبر صاحب الزمان مسجد گوهرشاد نیز اثر استاد حیدر نیکنام گلپایگانی است. در بهار ۱۳۹۷ هم دو اثر ارزشمند منبت کاری استاد قدیری گلپایگانی شامل «آیه انّا فتحنا لک فتحاً مبیناً» و «یا ضامن آهو» به موزه امام رضا (ع) اهدا شد.

 منبت گلپایگان در سال ۱۳۹۹ به ثبت ملی رسید، دلیل انتخاب این شهر به عنوان #شهر_ملی_منبت تعداد قابل توجه هنرمندان منبت کار و کارگاه‌های زیاد منبت کاری در گلپایگان است. علاوه بر آن در هنر منبت کاری گلپایگان، طرح خاصی بر چوب نقش بسته می‌شود؛ به گونه ای که عمق نقوش کمتر و متفاوت‌تر از سایر مناطق کشور است و ظرافت بیشتری را نیز دارا می باشد که دریافت نشان ملی مرغوبیت توسط استادان محمد رضا و محمد تقی توسلی در سال ۱۳۹۵ نشانه روشنی از آن به شمار می رود.

 در پایان جا دارد برپایی غرفه منبت گلپایگان در نمایشگاه بین آلمللی تهران توسط استاد عزیز جناب آقای

#حمید_رضا_خواجه_وندی را ارج نهاده و همت بلند ایشان را ستایش کنیم. بدون تردید این اقدام می تواند هنر منبت گلپایگان را که به طور شایسته شناخته شده نیست، به هم میهنان معرفی کند