رادیو؛ رنگین کمان فرهنگ ها

 رادیو؛ رنگین کمان فرهنگ ها

 ابراهیم جعفری

دهکده جهانی

@dehkade_jahan

در منظومه ارتباطات، *رادیو* جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص می دهد. 

 *چهارم اردیبهشت ۱۳۱۹شمسی* که *رادیو تهران* افتتاح گردید، متین دفتری نخست وزیر وقت در نطق خود گفت: *« رادیو به عنوان یک دستگاه آموزشی برای پرورش افکار در رشته‌های مختلف دانش ایجاد شده و اطلاعات خود را بی‌واسطه به گوش شنوندگان خواهد رساند. به شکرانه این موهبت، هم‌وطنان باید همواره در افزودن دانش و به کارگیری آن در راه پیشرفت کشور بکوشند».* 

در میان نخستین کارمندان رادیو، *نام چهره‌های برجسته زبان و ادبیات معاصر* به چشم می‌خورد: محمد حجازی، عبدالرحمن فرامرزی ، حسینقلی مستعان، ابوالقاسم پاینده، ابوالقاسم اعتصام زاده، مشفق همدانی و ...

 از سوی دیگر طی جنگ‌جهانی دوم رقابت سختی میان رادیوهای انگلیس و شوروی(سابق) با رادیو برلین آلمان در جریان بود و هر یک تلاش می کردند با پخش برنامه‌های فارسی، افکار عمومی مردم ایران را در راستای سیاست‌های خود هدایت کنند؛ به گونه ای که *سر ریدر بولارد سفیر انگلیس در ایران* به منظور *کنترل افکار عمومی* از نخست‌وزیر ایران درخواست کرد که رادیوهای اتومبیل‌ها و اتوبوس‌ها جمع آوری شوند. انگلیسی‌ها در این کار به قدری اصرار داشتند که شخصاً به بازرسی و جاسوسی اتومبیل­‌های صاحب رادیو دست‌ می زدند. ( مختاری اصفهانی در مصاحبه با روزنامه شهروند )

 رادیو هنگامی که به زندگی ایرانیان وارد شد، با آموزش شیوه‌های جدید در همه ارکان، به ابزاری در دست حکومت تبدیل گردید. کارگزاران حکومتی برآن بودند که از این رسانه در جهت *نوسازی جامعه ایران* بهره گیرند. بدین‌ترتیب رادیو توانست به یکی از *مهم‌ترین اهرم های سیاست‌های فرهنگی حکومت پهلوی* تبدیل شود. 

 *زبان فارسی* از آغاز بنیان‌گذاری رادیو در ایران، جایگاهی ویژه داشت؛ *زیرا عامل پیوند اقوام گوناگون ایرانی و نقطه اتصال آنان به گذشته مشترک تاریخی به شمار می‌آمد.* سیاست‌گذاران رادیو در دهه های ٢٠ و ٣٠ خورشیدی، حفظ زبان فارسی را با ترویج *درست‌نویسی* و *درست‌گویی* آن، ممکن می‌دانستند. اهتمام به درست‌گویی در رادیو چنان بود که *سعید نفیسی* در استودیو رادیو حضور یافته، *واژگان اخبار* به زبان فارسی را به گویندگان آموزش می داد. تلفظ درست واژگان خارجی به فارسی هم مهم جلوه می‌کرد؛ از همین‌رو *دکتر هوشیار استاد دانشگاه* که به چند زبان خارجی مسلط بود و در زبان فارسی مهارت کافی داشت، به معاونت رئیس اخبار رادیو برگزیده شد. احمد متین‌دفتری در نامه‌ ٢٤ اردیبهشت ١٣١٩ خود به حکیمی معاون کمیسیون رادیو در این‌باره نوشته بود: «گویندگان شخصاً باید مراقب باشند که اگر تردیدی در طرز تلفظ واژه‌های خودی و بیگانه و مخصوصاً در تلفظ واژه‌های *جغرافیایی* و *اسامی اشخاص* دارند، قبل از وقت بپرسند و رفع اشتباه کنند». نخست‌وزیر در نامه خود همچنین گویندگان رادیو را مکلف کرده بود تلفظ درست واژگان را از سعید نفیسی فرابگیرند. این سند تاریخی با این تهدید مواجه شد که خدمت گویندگان در رادیو در صورت اصلاح نکردن کار، پایان خواهد یافت.

 از سوی دیگر جذابیت ترویج زبان فارسی باید با احترام به *خرده‌فرهنگ‌ها* و *اقوام گوناگون* ایرانی انجام می شد. متاسفانه فرهنگ رسمی از توجه به مسایلی چون باورهای مذهبی و فرهنگ‌های بومی غفلت کرد و همین مساله موجب شد بیگانگان و عوامل آن‌ها، *فرهنگ بومی* را رویاروی *فرهنگ ملی* قرار داده؛ حتی مخالفت با زبان فارسی را به عنوان یک اصل هویتی جای دهند.

 اگر چه زبان فارسی در تاریخ ایران هیچ‌گاه شاخصه هویتی، قومی ویژه نبوده است؛ اما اقوام گوناگون ایرانی همچون آذری، بلوچ، ترکمن، گیلک، کرد، عرب، لُر و ... افزون بر گویش خود، از زبان فارسی برای پیوند با سایر هم وطنان بهره برده‌اند.؛ *از این رو زبان فارسی شناساننده فرهنگ ایرانی در تاریخ به شمار می‌ رفته است.* 

 *تعلیم و تربیت کودکان* نیز یکی دیگر از عرصه‌های فعالیت رادیو بود. در یک منبع تاریخی می‌خوانیم: *«قصه، اطفال ما را به این آب و خاک دلبسته می کند و محبت به وطن را در جان و دل آنان می‌رویاند. به مدد قصه و از راه گوش، با چند هزار کلمه آشنا می‌شوند و پیش از رفتن به دبستان جمله‌سازی ساده و سخن گفتن بی پیرایه و شیرین را بدون رنج  می‌آموزند».* 

نخستین برنامه کودکان که دو روز پس از گشایش رادیو تهران با نام *«عمو ماندگار»* توسط فضل الله مهتدی ( *صبحی* ) اجرا شد، در بستر زمان تداوم یافت و در دوره ای *دومین برنامه پرمخاطب رادیو بعد از « صبح جمعه با شما » بود.* 

 * اگرچه حرف های ناگفته در مورد رادیو بسیار است؛ اما راز ماندگاری این رسانه را باید در صفات آن جستجو کرد.* 

 *سادگی و صمیمیت، در دسترس بودن، سرعت در انتقال پیام، پاسخگویی به نیازها و خواسته های انواع مخاطبان، تخیل برانگیزی و رویا پردازی و ...* 

 *آنان که رادیو را به جبهه فرهنگ سازی تبدیل می کنند، سربازان تعقل و شعورند.*