تاملی کوتاه بر بیش از نیم قرن مجاهدت علمی دکتر مهدی محسنیان راد*

* تاملی کوتاه بر بیش از نیم قرن مجاهدت علمی دکتر مهدی محسنیان راد* 

 _* به مناسبت فرارسیدن روز معلم*_ 

 ابراهیم جعفری

 دهکده جهانی

@dehkade_jahan

 *روز معلم* فرصتی برای قدرشناسی از استادانی است که انگیزه تحقیق، تدریس و مطالعه مستمر را در دانش پژوهان ایجاد نموده و آثاری ماندگار بر جای می گذارند.

اینجانب طی چند سال گذشته تلاش کردم  در حد بضاعت ام نسبت به معلمان خود از دوره ابتدایی تا دانشگاه، اَدای دین نموده و قدردان فداکاری آنان باشم.

 از میان چهره های برجسته علمی کشور که افتخار شاگردی اش را در مقطع های کارشناسی ارشد و دکتری داشتم، *دکتر مهدی محسنیان راد* است. 

بدون تردید ایشان در ردیف پرکارترین پژوهشگرانی است که بیش از  پنجاه سال در عرصه ارتباطات اجتماعی کند و کاو نموده و سهم بسزایی در شناساندن این دانش به علاقه مندان داشته آند. 

 سرآغاز آشنایی بنده با دکتر محسنیان راد سال ۱۳۶۵ بود که مبانی ارتباط جمعی را در دوره آموزش ضمن خدمت مسئولان رادیویی جهاد استان ها تدریس می نمودند. پس از آن تعامل با ایشان در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی بیشتر و عمیق تر شد.

 دامنه فعالیت های آموزشی و پژوهشی و نیز آثار علمی دکتر محسنیان راد گسترده است که در بخش دوم به آن ها اشاره می گردد؛ اما به دلیل خاطراتی که از همکاری ایشان با معاونت ترویج وزارت جهاد سازندگی (سابق) در زمینه اثربخشی هفته نامه های *«جهاد روستا»* و *«صالحین روستا»* و انتشار اثر ارزشمند *«ارتباط جمعی و توسعه روستایی»* ، در ذهنم نقش بسته، فرازهایی را از فصل اول کتاب *«در حسرت فهم درست»* که تجربه زیسته دکتر محسنیان است، یادآور می شوم.

 قبل از شروع تحقیق ( ارتباط جمعی و توسعه روستایی ) در خلال بازکردن ۶۸۹ پاکت پستی حاوی پرسشنامه پر شده از روستاهای این سو و آن سوی کشور، یکی از پاکت ها شامل نامه مفصلی بدون پرسشنامه بود که بخشی از آن به شرح زیر بود:

 *استاد محترم؛ آقای محسنیان راد سلام* 

سلامی را که از قلب شکسته یک روستایی به شما تقدیم می شود، پذیرا باشید. از شما تشکر می کنم که به فکر بچه های روستایی بودید و ... نمی خواهم ناامیدتان کنم؛ ولی مگر می شود در شهر با همه امکانات در خانه های مدرن با وسایل مدرن و شاید پشت کامپیوتر به روستا اندیشید؟ اگر باشد، در حد شعار دادن است و بس! همه به خاطر این که شعرها و مطالب شأن جالب باشد، می آیند از روستا حرف های قشنگ قشنگ می زنند؛ اما هیچ گاه نخواستند روستا را درک کنند و از این که با روستا سر و کار پیدا کنند، امتناع می ورزند و ...

 مهرماه ۱۳۷۵ وقتی بسته های پستی دریافت شده در دانشگاه را زیر بغل به اتاقم می بردم، پاکتی را در میان نامه ها دیدم که از بقیه متفاوت بود. پس از آدرس، این بار محترمانه تر از چهار سال قبل نوشته بود: « *برسد به دست دکتر محسنیان راد* » و ...

پس از آن نوشته شده بود *از طرف زهرا* ... نمی دانم آدرسم را چگونه یافته بود؟ گویا ادامه تحصیل داده و پس از پایان دوره تربیت معلم در دبیرستان یک روستا مشغول کار است. از آنجا که وزارت جهاد نسخه هایی از کتاب *« ارتباط جمعی و توسعه روستایی »* را به مدارس اهدا کرده بود، زهرا بر حسب تصادف آن را در کتابخانه مدرسه اش دیده و با شگفتی  نامه اش را آن جا یافته بود. در نامه دوم زهرا نوشته بود: 

 *« به نام آن که جان را فکرت آموخت.* 

 *استاد محترم‌؛ آقای محسنیان راد سلام* 

امیدوارم همیشه شاد و مسرور و در فعالیت های علمی خود پیروز باشید. شرمنده از آن همه لطف و محبت شما که نسبت به بنده حقیر روا داشتید. امروز کتاب تان را در کتابخانه دبیرستان به طور اتفاقی یافتم و از دیدن آن خیلی خوشحال شدم و اشک شادی به خاطر محبت شما و موفقیت تان در چشمانم حلقه زد و ... امیدوارم روزی شما را از نزدیک ملاقات نمایم. *با تقدیم احترامات بسیار، زهرا ..* . ( ۷۵/۶/۳۰ )

 در سال ۱۳۸۴ آقای جلالی دوست دوران سپاه دانشی من که پس از ۳۰ سال رد مرا گرفته بود، از رفسنجان به تهران آمد و میهمان من بود. جلالی روستای زهرا را کاملآ می شناخت و مشتاق شد او را ببیند.

از سوی دیگر در همان سال قرار شد در مراسم نکوداشتی که از سوی استاندار کرمان برای *دکتر یحیی کمالی پور* برگزار گردید، شرکت کنم. یک هفته قبل از سفر تلفن منزل زنگ زد، گوشی را برداشتم. سلام کرد و با خنده ای که از پشت تلفن هم قابل تشخیص بود، خودش را معرفی کرد. با اظهار خوشحالی از این که سرانجام توانسته با من صحبت کند، تاریخ پروازم را گفتم. قرار گذاشتیم با شوهرش در هتل یکدیگر را ملاقات کنیم.

در هتل ( کرمان ) زنگ زدند که میهمان دارید. پایین که رفتم، *در سرسرای هتل زهرا را دیدم که با دسته ای گل و چهره ای پر از اشتیاق* کنار شوهرش ایستاده بود. به کافی شاپ هتل رفتیم. نشستیم و گرم صحبت شدیم و ... به آنان پیشنهاد کردم در کنفرانس فردا شرکت کنند که هر دو با اشتیاق پذیرفتند 

در کنفرانس از زهرا و همسرش دعوت کردیم روی سن بیایند. دکتر کمالی پور از زهرا ستایش کرد و ...

با نگارش کتاب *«ارتباط جمعی و توسعه روستایی»* که ارمغان آن ضرورت نگاهی نو به جایگاه ارتباطات در جامعه روستایی از سوی برنامه ریزان و سیاستگذاران کشور بود، فصلی تازه در دفتر *«ارتباطات توسعه»* گشوده شد.

در همین راستا جا دارد از زنده یاد *مهندس سید احمد اسحاق حسینی* معاون وقت ترویج و مشارکت های مردمی وزارت جهاد سازندگی به نیکی یاد کنم که زمینه ساز این پژوهش راهبردی شد. آن عزیز سفرکرده به عنوان *پایه گذار واحد آموزش روستایی* ، حلقه وصل همکاران جها‌دی با محافل آکادمیک و استادان دانشگاه در زمینه های ترویج کشاورزی، دانش بومی، توسعه روستایی و ... بود که این اثر ماندگار یکی از دستاوردهای آن به شمار می رود.

 توصیف مجاهدت علمی دکتر محسنیان راد از زبان *پدر علوم ارتباطات اجتماعی زنده یاد دکتر کاظم معتمدنژاد* خواندنی است.

 دکتر محسنیان راد از پاییز ۱۳۵۰ علاوه بر تدریس ارتباطات انسانی در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، ریاست مرکز تحقیقات آن را نیز عهده دار شدند و پژوهش‌های متعددی را با همکاری دانشجویان در زمینه‌های مختلف ارتباطات، مانند *شناخت وضعیت مطبوعات* ، *بررسی محتوای برنامه‌های رادیو ایران* ، *ورزش و مطبوعات* ، به انجام رساندند. 

این تحقیقات در دورهٔ انقلاب اسلامی و سال‌های پس از آن نیز ادامه یافت که در میان آن‌ها پژوهش‌هایی مانند *بررسی شعار‌ها و دیوار نوشته‌های انقلاب* ، از اهمیت خاصی برخوردار است.

 در این سال‌ها دکتر محسنیان راد برای تهیه و تدوین نخستین کتاب‌های تخصصی؛ از جمله *ارتباط‌شناسی* ، *خبرنویسی* ، *شیوه‌های مصاحبه خبری* ، *آموزش روزنامه نگاری* ، *روزنامه نگاران ایران* ، *ارتباطات جمعی و توسعهٔ روستایی* و ... کوشش‌های فراوانی به عمل آوردند.

اویل دههٔ ۱۳۷۰ استاد محسنیان راد *در تأسیس رشتهٔ فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) و به ویژه دورهٔ دکترای آن رشته* ، تلاش نمودند؛ به طوری که می‌توان ایشان را با توجه به تخصص علمی و پیشگام شدن در تأسیس رشته و دورهٔ مذکور، *بنیانگذار فرهنگ و ارتباطات در دانشگاه امام صادق (ع)* قلمداد کرد.

 در میان تجربه‌های مشترک با یکدیگر، حضور در کنفرانس‌های یک ساله و دو ساله *«انجمن بین المللی تحقیق در ارتباطات»* ، دارای اهمیت خاصی بود؛ به ویژه عرضه مقاله‌های ما در گردهمایی‌های انجمن یاد شده، در لیوبلیانا، شهر مهم جمهوری یوگسلاوی سابق و پایتخت جمهوری اسلوونی کنونی، دربندرپیران، شهر مشهور اسلوونی و سئول پایتخت کره جنوبی، بسیار سودمند بود و در پیشرفت برنامه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی جدیدمان در ایران موثر واقع گردید.

دکتر محسنیان راد، در سال‌های اخیر تألیفات و تحقیقات علمی مهمی داشته‌اند. برخی از آن‌ها مانند *ارتباط‌شناسی* ، *ایران ‌در‌چهارکهکشان ارتباطی* ،  *ریشه‌های فرهنگی ارتباط در ایران،* *انتقاد در مطبوعات ایران و بازار پیام* که بر نظریه‌های علمی خاص ایشان‌، استوارند، مورد تشویق و تقدیر اغلب محققان برجسته علوم ارتباطات در کشورهای پیشرفته و کشورهای درحال توسعه، قرار گرفته‌اند.

مشارکت موثر استاد در ده‌ها کنفرانس و سمینار علمی در سطح‌های ملی، منطقه‌ای و جهانی نیز حائز اهمیت است. اکثر مقاله‌های ایشان در این گرد همایی‌ها، با استقبال رو به رو شده‌اند و تعداد زیادی از آن‌ها به زبان های انگلیسی و فارسی در مجله‌های پراعتبار خارجی و داخلی به چاپ رسیده‌اند. در کنار تحصیلات، تحقیقات و تالیفات برجستهٔ این دوست و همکار فرهیخته، *سجایای اخلاقی بی‌همتای ایشان، از جمله فروتنی و متانت، انسان دوستی، همکاری جویی، دانشجوپذیری و محقق پروری، هم شایان توجه‌اند.* 

 پس از تعبیرهای بلند شادروان دکتر معتمدنژاد، لازم می دانم به اثر فاخر *«رسانه شناسی»* استاد اشاره کنم که به قول خودشان با وجود برخورداری از هشت دستیار، به جای دو سال، حدود هفت سال کار مستمر را به دنبال داشت.

 *دکتر محسنیان بر این باورند که طی ۴۰ سال گذشته تا کنون، هیچ شاخه ای از علوم اجتماعی در سطح جهان به اندازه «فناوری های ارتباطی» دچار تحول نشده است؛ از این رو نگارش این اثر را می توان پاسخی به لزوم شناخت این تغییرات دانست.* 

 صرف نظر از انتشار متن کتاب در سه جلد ( بالغ بر ۲۰۰۰ صفحه )، خلاصه ای تک جلدی نیز از این اثر ماندگار با همت بلند و تلاش شبانه روزی *همکار ارجمند مان استاد نزهت اکبری فر با دقت، دلسوزی و مسئولیت شناسی،* استخراج گردید که در سال ۱۳۹۹ از سوی انتشارات « *سمت* » به زیور طبع آراسته گردید و انتشار یافت.

 *با آرزوی سلامتی و توفیق روزافزون دکتر محسنیان راد، یادآور می شوم که حیات علمی ایشان در این بیت شعر تجلی می یابد:* 

 *ما زنده به آنیم که آرام نگیریم* 

 *موجیم که آسودگی ما عدم ماست*