ایران را با شاهنامه بشناسیم

* ایران را با شاهنامه بشناسیم* 

 * به مناسبت ۲۵ اردیبهشت روز فردوسی* 

 ابراهیم جعفری

 دهکده جهانی

,@dehkade_jahan

 استخراج منابع فرهنگی همچون استخراج منابع زیرزمینی است. هر جامعه ای که فناوری برتری دارد، از معادن زیزمینی بیشترین  استفاده را می برد و آن که به استخراج نمی پردازد، در واقع سرمایه خود را هدر می دهد.

 *سوال این است که ما تا چه میزان از سرمایه های فرهنگی خود؛ به ویژه شاهنامه بهره برده ایم؟* 

در دو نوع مهم ادبی جهانی یعنی غنایی و حماسی باید از *فردوسی، مولوی، سعدی و حافظ* نام بیاوریم که بیشترین تاثیر را در تحوّل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی از خود به جا *ی نهاده اند.

 * ۲۵ اردیبهشت را در تقویم ملی ایران، روز فردوسی نام نهاده‌اند؛ شاعری بلند آوازه که با اثرش شاهنامه در سطح ادبیات جهان خوش درخشیده است.* 

شاهنامه فردوسی که آوازه‌ای جهانی دارد، علاوه بر بیان داستان‌های حماسی و عاشقانه، *گنجینه‌ای عمیق از اخلاق، انسانیت و معنویات است.* 

 *شاهنامه در حقیقت تجلی گاه و روایتگر یک جامعه مدنی سالم است و به عبارتی روشن تر، فردوسی در شاهنامه جهانی را به تصویر می کشد که در آن دادگری، نیکی، اخلاق، روحیه پهلوانی و ... را بیان می کند.* 

 در دوره قاجاریه به دلیل رواج و گسترش صنعت چاپ، شاهنامه بسیار مورد اقبال قرار می‌گیرد. نقل است که امیرکبیر زمانی که صدارت ناصرالدین شاه جوان را بر عهده داشته و می‌شنود که شاه شب ها تاریخ سرجان ملکم می خواند *به او توصیه می‌کند که شاهنامه بخواند* و می‌گوید: *«این را بدان که برای هر ایرانی از عالی و دانی بهترینِ کتاب ها شاهنامه فردوسی است.»* 

 این که یک شاهکار ادبی بتواند بیش از هزارسال دوام بیاورد، از تنگناهای گوناگون بگذرد و حیات تاریخی خود را حفظ کند، مسئله بسیار بااهمیتی است. مخاطبان شاهنامه طیف وسیعی از شاعران، مورخان، نگارگران، تذکره‌نویسان، نساخان، پادشاهان، طبقات گوناگون مردم و در سده‌های متأخر، مترجمان، هنرمندان، اقتباس‌گران، روحانیان و مهم‌تر از همه شاهنامه‌پژوهان بوده‌اند که هر گروه به سهم خود در تداوم حیات تاریخی شاهنامه نقش داشته اند.

 یکی از محورهای مهم در پیوند اساطیر شاهنامه با تاریخ، *محور خرد* است. شخصیت های داستان های شاهنامه پهلوانانی هستند کاملاً اخلاقی و خردمند که تاریخ گذشته و پیشینیان خود را می شناسد. در *شاهنامه ابیاتی که به رزم مربوط می شود، محدود است و بیشتر به تفکر، تعامل و پهلوانی می پردازد.* 

بحث *خرد و داد* با همه زندگی پهلوانان در آمیخته است. انسانی که از خرد و داد دور می شود، از عرصه و صحنه پهلوانی کنار می رود.

 *کنون ای خردمند، وصف خرد* 

 *بدین جایگه گفتن، اندر خورد* 

 *خرد بهتر از هر چه ایزد بداد* 

 *ستایش خرد را به از راه داد* 

 *خرد رهنمای و خرد دلگشای* 

 *خرد دست گیرد به هر دو سرای* 

آن قدر که فردوسی از تاریخ سخن گفته، در بین هیچ یک از شاعران نظیر ندارد. در روایت شاهنامه، ایران سرزمینی است که مورد حمله و هجوم دشمنان و دیوان قرار می گیرد. دیو در شاهنامه صورت های مختلفی دارد، یکی از صورت هایش مردم بد هستند.

 *تو مر دیو را مردم بد شناس* 

 *کسی کو ندارد ز یزدان سپاس* 

 سال ۹۰- ۱۹۸۹ میلادی که سال جهانی بزرگداشت فردوسی بود، از سوی سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد *(یونسکو)* به مناسبت هزارمین سال سرودن شاهنامه *«سال فردوسی»* نام گرفت. درآن سال، بسیاری از محققان و شاهنامه پژوهان جهان از فردوسی و حماسه جاوید او سخن گفتند.

شاهنامه سرشار از قصه های جذاب شرقی، شخصیت های مستحکم، موقعیت های دراماتیک و پرکشش است که علاوه بر دارا بودن هویت ایرانی، نمونه هایی منحصر به فرد برای مخاطب ایرانی و جهانی است. 

۲۵ اردیبهشت ماه، روز بسیار فرخنده ای است که به نام *معمار بزرگ کاخ زبان فارسی* مزین شده است. امروز زبان فارسی هزار سال پیش را می فهمیم و با آن مکالمه می کنیم. *یعنی با گنجینه هزار سال پیش زبانی فارسی در ارتباط هستیم.* در طول هزاران سال جنگ ها و ویرانی های زیادی داشتیم، *اما زبان فارسی باقی ماند که این نشان از استقلال فرهنگی بوده و هست.* 

 * شاهنامه در بسیاری از زمینه ها یک اثر تمام و کامل است. در بازنمایی اسطوره ها، خردگرایی، معرفی هویت ملی و اعتدال،  پاسداشت ملیت، راستی و درستی و ...* 

این ویژگی ها از شاهنامه، اثری منحصر به فرد ساخته است؛ به گونه ای که شیوه های فکری برخاسته از آن به سرچشمه ای از اندیشه برای نویسندگان تبدیل شده است.

 *نگه کن که این نامه تا جاودان* 

 *درفشی بود بر سر بخردان* 

 *بماند بسی روزگاران چنین* 

 *که خوانند هر کس بر او آفرین* 

.  *دکتر عطاءالله مهاجرانی* در یادداشت هفتگی خود در روزنامه اعتماد مورخ ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ آورده است: *« به اعتقاد من کوتاه ترین و موثرترین و زیباترین راه آموزش و تربیت جوانان، که ایران را دوست بدارند، ترویج و تبلیغ شاهنامه فردوسی است.»* 

 * به قول روان شاد #اسلامی_ندوشن شاهنامه فردوسی ایران نامه است* .