روند پیشرفت و کارکرد عکاسی در ایران * به مناسبت روز جهانی عکاسی

 روند پیشرفت و کارکرد عکاسی در ایران

 * به مناسبت روز جهانی عکاسی* 

ابراهیم جعفری

 دهکده جهانی

@dehkade_jahan

 

۲۸ مرداد ماه هر سال ( ۱۹ آگوست میلادی ) در تقویم اغلب کشورهای جهان به عنوان *روز جهانی عکاسی* نامگذاری شده که جا دارد اهمیت و جایگاه آن مورد بررسی قرار گیرد. 

انسان های سده بیست و یکم، انسان های دنیای مجازی و فناوری های دیجیتال هستند. *آنان تا نبینند باور نمی کنند.* به عبارت دیگر در جهان امروز توصیف کردن وقایعی که در گذشته رخ داده *به اندازه دیدن* آن ها نمی تواند مورد توجه انسان قرار گیرد. 

ما در زمانه ای زندگی می کنیم که جهان پیرامون مان در تسخیر تصاویر است.

اسناد تصویری در سده گذشته نیز همواره یکی از ابزارهای مهم پژوهشی و تحلیلی در آشکار نمودن رخدادهای اجتماعی بوده است. دلیل بر این ادعا، دیوارنگاره ها و کتیبه های به جا مانده در کاخ های باشکوه نیاکان است که با دستان توانمند هنرمندان نقاش و سنگ تراشان برای آگاهی آیندگان، شرحی تصویری و مستند به یادگار گذاشته اند.

 با اختراع عکاسی در اوایل سده نوزدهم میلادی، عکس جایگاه ویژه ای در مستندسازی جهان پیدا کرد زیرا با قابلیت های ویژه خود ثبت کننده بخش هایی از زمانه شد.

شاید همین مهم باعث شد که این صنعت سه سال پس از پیدایش آن در فرانسه به دربار محمدشاه قاجار وارد شود و ایران نیز همزمان با جهان مدرن از این پدیده نوظهور بهره ببرد.

 *بی تردید ترویج اصولی عکاسی و توجه ویژه به آموزش این فن به دستور ناصرالدین شاه قاجار بوده است که فصل جدیدی در ثبت تاریخ بصری ایران را رقم زد. او به زیرکی دریافته بود که فن جدید عکاسی، می تواند همچون رسانه ای خبری و مستند، به اداره سلطنت کمک کند.* 

ناصرالدین شاه دریافته بود که *زبان تصویر بسیار قدرتمندتر از کلام است؛* بنابراین عکاسی را به عنوان وسیله ای کاربردی جهت بررسی امور و همچنین برای ثبت در تاریخ به صورت جدی به کار گرفت.

اولین گزارش های تصویری به دستور او توسط آقا رضا عکاس باشی از سفرها و اردوکشی های شاه به ییلاق های اطراف تهران و سفرهای طولانی اش به نواحی گوناگون مملکت تهیه شده است. 

شایان ذکر است که اگر علاقه مندی وی و بر جای گذاردن بیش از چهل هزار فریم عکس موجود در آلبوم خانه کاخ گلستان نبود، امروز پژوهشگران نمی توانستند بدون این اسناد، تصویر قابل قبولی را از آن زمان به نسل حاضر ارائه کنند. _( روزنامه ایران، ۶ دی ۱۴۰۰، علی رضا کریمی صارمی )_ 

 در سال ۱۳۰۴ خورشیدی سلسله قاجار جای خود را به سلسله پهلوی داد و رضاشاه بر تخت سلطنت نشست. روند معمول و مرسوم عکاسی دوران قاجار در این زمان نیز با شدت بیشتری ادامه پیدا کرد و کارکردهای آن دچار تغییراتی اساسی برای پیشبرد امور مملکت گردید. در همان سال سازمان ثبت احوال کشور تشکیل شد و آحاد مردم موظف به دریافت شناسنامه همراه با یک قطعه عکس *۶*۴* شدند؛ از این رو با توجه به خاستگاه اجتماعی عکس و ورود رسمی آن به زندگانی اجتماعی ایرانیان، لازم بود عکاسخانه های زیادی در سراسر ایران تاسیس شود. 

با توجه به عمومی شدن عکاسی و ورود رسمی آن به جامعه، گرفتن عکس های یادگاری و همچنین مصور شدن روزنامه ها و مجلات، جذابیت ویژه ای را برای مردم به ارمغان آورد. بی تردید هر قطعه از عکس های تهیه شده و موجود در تاریخ تصویری ایران، گواه بر واقعیتی است که بر این سرزمین گذشته است؛ زیرا با دیدن آن ها به حقایقی پی خواهیم برد که شاید اسناد مکتوب به جای مانده، نتواند حسی آن گونه را انتقال دهد.

وقوع انقلاب اسلامی و پس از آن دوران دفاع مقدس، تولید میلیون ها فریم عکس از فرازوفرودهای یک ملت بزرگ را در مقابل دیدگان آیندگان قرار داد که از نظر مستندسازی و تعریف واقعیت جای هرگونه شک و شبهه را از میان برداشت. واقعیتی که عکس در پیش روی دیدگان ما قرار می دهد، انکارناپذیر است.

 *امیل زولا* نویسنده تاثیرگذار فرانسوی و مهم ترین چهره در مکتب واقع گرایی ادبی می گوید: *«شما تا از چیزی عکس نگیرید، نمی توانید ادعا کنید که واقعا آن را دیده اید.»* 

 *هلموت گرنزهایم* عکاس معروف آلمانی نیز می گوید: *«عکاسی تنها «زبانی» است که در همه جای دنیا فهمیده می شود، میان ملت ها و فرهنگ ها پل می زند و خانواده بشر را به هم پیوند می دهد. عکاسی با صداقت تمام و رها از تاثیر و نفوذ سیاسی زندگی و وقایع را بازتاب می دهد، به ما اجازه می دهد تا در غم و شادی دیگران شریک باشیم و اوضاع اجتماعی و سیاسی را برایمان روشن می کند.* 

بنابراین ما باید عکس ها را به عنوان حافظه ای پاک ناشدنی از تجربه اجتماعی، سیاسی یک ملت بدانیم و همواره قدر و منزلت آن را پاس داریم، حتی اگر ضعف ها و بی تدبیری های زمانه را هویدا سازد و بر ما نیز خوش نیاید. 

 *