حافظ، حافظه تاریخی ماست* * به مناسبت ۲۰ مهر، روز بزرگداشت حافظ

* حافظ، حافظه تاریخی ماست* 

 * به مناسبت ۲۰ مهر، روز بزرگداشت حافظ* 

 ابراهیم جعفری

 دهکده جهانی

@dehkade_jahan

 *«در غزل های سبک خیز و تند آهنگ تو* 

 *خنکای سیال دریاست* 

 *و فوران کوه وار آتش نیز».* 

                                        «نیچه»

 طی قرن های متمادی، ایرانیان غم ها و شادی هایشان را به اشعار کسی پیوند می زنند که ۷۰۰ سال پیش با زندگی خداحافظی کرده؛ اما هنوز هم مونس آنان است.

 *حافظ، حافظه تاریخی ماست از پس صدها سال، سد زمان و مکان را می شکند و آینه ای از احوال و آمال ما را روبه رویمان به نمایش می گذارد.* 

 حافظ، معمار بی بدیلی است که کلمات را مثل خشت های خام روی هم، کنار هم و در برابر هم چیده تا دنیایی تازه را رقم بزند؛ از درخت و سبزه و گل گرفته تا عشق و رفاقت و دوستی، همه این ها در جهان حافظ معناهایی به مراتب گسترده تر از مفاهیم شان در جهان واقعی ما دارد و جالب این که فراخور حال افراد تغییر می کنند، شاد باشی همراهت می شوند و غمگین هم که باشی باز همراهی ات می کنند.

 حافظ پایی در زمین و دستی در آسمان، نگاهی به گذشته و چشمی به آینده دارد. 

شعر حافظ به کاشی های اصفهان و به قالی کرمان می ماند؛ ساده در اوج پیچیدگی، زیبا در نهایت و عمق، هماهنگی در کمال استقلال و.... 

حافظ راز دوام پیوستگی فرهنگی ماست، در شب های سرد، در روزهای گرم، در فراق و وصال، در امید و نومیدی، در شادی و غم، در عزا و عروسی، همه جا در کنار ماست؛ چونان رنگین کمانی زمین را به آسمان پیوند می دهد، جسم را به جان، گذشته را به حال و حال را به آینده، قال را به حال، ایهام و ابهام را به روشنی و خود می داند که بر چه قله ای ایستاده است که چنین خوش می خواند:

 *ندیدم خوش تر از شعر تو حافظ* 

 *به قرآنی که اندر سینه داری* 

 وقتی نوجوانیم گویی حافظ نوجوان است و وقتی جوانیم حافظ هم جوان می‌شود و در هنگامه میانسالی و پیری حافظ را کهن سالانه می‌فهمیم و بدین ترتیب حافظ همیشه با ماست؛ در همه شئون زندگی، در شادی و غم به حافظ روی می‌آوریم و یکی از این روی آوردن‌های ما همین فال گرفتن‌هاست.

 شگفتا که او چون همشهری اش، سعدی، سیر آفاق نکرد. حافظ در مدت عمر خود، سفری کوتاه به یزد داشت، گذری به هرمز کرد، دریا را دید و به شیراز بازگشت و گفت:

شیراز و آب رکنی و این باغ خوش نسیم

 *عیبش مکن که خال رخ هفت کشور است* 

 اما شاعر شیدای شوریده شیرازی ما سیر انفس کرد، دل آدمی را دید، به سرای ابدی و اسم اعظم هستی دست یافت و ماندگار شد و جاودان ماند. *گوته* برای آنکه به گلشن شعر او سر زند و معنی *«رند»* را دریابد ، فارسی فراگرفت. *تاگور* که نزدیک مزارش رسید، به زانو به دیدارش رفت و سلامش گفت؛ همان حافظیه زیبا که روزها و شب ها عاشقان گردش می آیند و سخنش را می شنوند که:

 *بر سر تربت ما چون گذری همت خواه* 

 *که زیارتگه رندان جهان خواهد شد* 

 گویی هنوز شاعر ما در کار آفریدن نقش ها و درحال خواندن نغمه هاست و همه عاشقان و دلدادگان جهان را به میهمانی خویش فرا می خواند و مائده ای آسمانی بر سفره گسترده عشق می نهد. همان میهمانی که *گوته* خطاب به حافظ ما گفت:

 *میخانه ای که تو برای خویش پی افکنده ای* 

 *فراخ تر از هر خانه ای است* 

 *پرنده ای که روزگاری ققنوس بود در ضیافت توست...* 

حافظ با غزل هایش جهانی خلق کرد که راه ورود به آن برای همه باز است.

 از سوی دیگر باید حافظ و سایر سرمایه های فرهنگی کشور را به روزگار امروزین خود بیاوریم و از آنان درمانی برای دردهای خود بجوییم. ظریفی می گفت غربیان اگر چه امروز بسیار مدرن اند ولی فوق العاده سنتی نیز هستند! دلیلش هم این است که بر خلاف بی اعتنایی بسیاری از کشورها به میراث فرهنگی خود، در دوران پس از رنسانس به گذشته خود بازگشته و آن را در افق امروز و آینده روایت کرده اند. گواهش هم عبارت از بازخوانی های متعدد از فلاسفه یونان همچون افلاطون و ارسطو و همچنین حکمای قرون وسطی از جمله آگوستین و آکویناس می باشند. اما به نظر می رسد ما نتوانسته ایم در این مسیر گام های بلندی به سوی بازخوانی تاریخ خود در افق امروز و نیازهای آن برداریم. 

 از همین رو همچنان گفتمان غالب جامعه ما توجه مراسمی و مناسکی به گذشته خویش است. اگر تا دیروز زیر کرسی های قدیمی تفالی به حافظ می زدیم امروزه در کافی شاپ ها چنین می کنیم! این نشان می دهد که ما هنوز چندان از جای خود نجنبیده ایم. هنوز به تاریخی بودن مسائل خود و ضرورت خوانش جدید از گذشته پی نبرده ایم.  هنوز هم *" توجه به سنت"*  را با *" توقف در سنت"*  اشتباه می گیریم! و همین است که اگر چه زمانه ما دگرگون شده است؛ اما هنوز هم مسائل ما تکرار دوران گذشته هستند. بنابراین *به نظر می رسد لازمه جستجوی راهی برای خروج از وضع  کنونی، نیازمند حرکت به سوی آمیزش افق های امروز و دیروز ماست. خوانش هایی از سنت که می تواند هم گذشته ما را معنادار سازد و هم آینده ما را استوار!* 

 *به امید آن روز...*