ایران در جست و جوی آب* *آب در انتظار تدبیر*

* ایران در جست و جوی آب* 

      *آب در انتظار تدبیر* 

 _ابراهیم جعفری_ 

 _دهکده جهانی_ 

 _@dehkade_jahan_ 

 *آب را گل نکنیم* 

 *در فرودست انگار کفتری می خورد آب* 

 *یا در آبادی کوزه ای پُر می گردد* 

 *آب را گل نکنیم* 

 *چه گوارا این آب* 

 *چه زلال این رود* 

 *مردم بالا دست چه صفایی دارند* 

 *چشمه هاشان جوشان* 

 *گاوهاشان شیر افشان باد* 

                                                     _سهراب سپهری_ 

 دی ماه سال جاری را در حالی پشت سر می گذاریم که حسرت ریزش نزولات آسمانی بر دل داریم و ملتمسانه از خدای متعال می خواهیم که رحمت ویژه خودش؛ باران و برف را بر سرزمین خشک و تشنه ما فرو ریزد. 

بحران کم آبی به علل گوناگون در سراسر جهان وجود دارد؛ به گونه ای که *شعار روز جهانی آب از سوی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۳ میلادی « شتاب در تغییر برای حل بحران آب» تعیین گردید؛* اما کمبود آب و نحوه استفاده از این ماده حیات بخش در ایران، بسیار نگران کننده است؛ به طوری که آینده حیات اقتصادی، اجتماعی و تمدن ایران به نحوهٍ برخورد همه شهروندان از جمله سیاست گذاران، مدیران، بهره برداران، دانشگاهیان و ... با این مسئله بستگی دارد.

 ابتدا این گزاره مقدماتی را باید مد نظر قرار داد.

 *در ایران پدیده کم آبی از بحران آب متفاوت است.* کم آبی تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی، پدیده ای دیرپا در تاریخ این سرزمین می باشد؛ اما بحران آب که می تواند با برهم زدن وضعیت اقلیمی، زندگی ما را با مخاطره همراه سازد، موضوعی *نوپدید* است که عمر آن حدود *۵۰ سال* می باشد. از این رو اگرچه کم آبی پدیده ای طبیعی است؛ *اما بحران آب، حاصل کنار هم قرار گرفتن مجموعه ای از علت ها بوده و مقوله ای «سیاسی - اجتماعی - اقلیمی» است.* 

منابع آبی کشور به مثابه یک سیستم  دارای ورودی ها و خروجی هاست. مهم ترین ورودی سیستم آبی ایران را می توان بارندگی در فصل های مختلف سال دانست که بخشی از این ورودی با نفوذ در شبکه آب های زیرزمینی در طی قرن ها، دهه ها و سال ها ذخیره شده و بخش دیگری از آن به شکل آب های سطحی و رودخانه ها در ایران جاری می شود. این بخش یا با احداث سد روی رودخانه ها مهار شده و یا در مواردی با انحراف آب از مسیرهای طبیعی عامل به هم خوردن اکولوسیستم منطقه دیگری می شود.

 اگر خروجی های سیستم آبی از ورودی های آن پیشی گیرد و تعادل بین ورودی ها و خروجی ها به هر دلیل بر هم بخورد؛ به گونه ای که از سطح آب های زیرزمینی مرتب کاسته شود، می توان گفت بحران آب در این سیستم آغاز شده است. 

از سوی دیگر کشور ایران سرزمین ویژه ای است که همه ظرفیت های زیستی و از جمله آب در آن به صورت بالقوه وجود دارد و ظرفیت زیستی بالفعل زیادی ندارد؛ اما در اروپا برعکس کشور ما منابع زیستی بالفعل هستند. در محیط بالفعل، هنر انسان فعلیت بخشیدن به قوه نیست، بلکه سعی در چگونگی دستیابی به منابع بالفعل است.

به عبارت دیگر اروپائیان هیچ گاه برای پدید آمدن منابع اصلی زیستی ایفای نقش نکرده اند؛ *اما در ایران ناگزیر بوده ایم همه منابع زیستی را از قوه به فعل درآوریم و گرنه امکان زیستن وجود نداشت که نماد برجسته آن احداث  قنات ها به عنوان شاهکار تمدن ایرانی بوده است.* 

اما از زمانی که به منبعی به نام نفت دست یافتیم، رفتار ما شبیه به اروپایی ها شد؛ زیرا چیزی را از قوه به فعل درنیاوردیم؛ فقط استخراج کردیم و خام فروختیم. به خام فروشی عادت کردیم و به صورت آرام این رفتار در همه اعضا و جوارح ما نفوذ کرد تا به جایی رسید که امروز با استفاده بی اندازه از چاه های عمیق، اکوسیستم طبیعی ایران را با اختلال و خطر مواجه ساختیم.

 شاخص برداشت *کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل متحد* به گونه ای است که کمتر از ۱۰ درصد برداشت از منابع زیرزمینی در حد مطلوب، ۱۰ تا ۲۰ درصد برداشت در شاخص کم، ۲۰ تا ۴۰ درصد برداشت در حد متوسط، ۴۰ تا ۶۰ درصد برداشت در حد بالا و بیش از ۶۰ درصد برداشت در شاخص فاجعه تعریف می شود.

 *در حالی که میزان برداشت ایران از منابع آبی زیرزمینی ۷۴ درصد است.* ( _ویژه نامه بحران آب در ایران، روزنامه شرق سال ۱۳۹۴_ )

یکی از آثار تلخ و اندوه بار فشار به منابع استاتیک آبی ( آبی که نباید برداشت شود )، پدیده فرونشست زمین در بسیاری از استان های کشور است. بر اساس آمار اعلام شده از سوی سازمان زمین شناسی، *زمینٍ دشت تهران ۳۶ سانتیمتر در سال فرونشست می کند که ۹۰ برابر حد بحرانی استانداردهای جهانی است.* 

 با این وصف مسئله آب در ایران از مسیر یک *گفت و گوی اجتماعی* و اجازه دادن به صداهای گوناگون برای طرح مسئله و تبدیل شدن آن به یک *دغدغه ملی* می گذرد.

 باید جامعه از طریق *گفت و گو* در باره جنبه های مختلف مدیریت آب آگاه شود تا ضمن درک اهمیت مسئله، در حل آن مشارکت کند‌ و فراتر از آن *شعار آب برای صلح سال ۲۰۲۴ میلادی از سوی سازمان ملل متحد عملی گردد.* 

 *_آب کم جو تشنگی آور به دست_* 

 _*تا بجوشد آب ات از بالا و پست*_ ( _مولوی_ )