خاطره نویسی آیت الله هاشمی رفسنجانی سند ماندگار تاریخی و میراث گرانبهایی برای آیندگان

 خاطره نویسی آیت الله هاشمی رفسنجانی سند ماندگار تاریخی و میراث گرانبهایی برای آیندگان
 به مناسبت پنجمین سالگرد درگذشت سردار سازندگی


 دکتر قادر باستانی ویراستار مجموعه خاطرات آیت الله هاشمی رفسنجانی طی مقاله ای با عنوان " منبع دست اول تاریخ معاصر " ( کنکاشی در خاطرات روزنوشت آیت الله هاشمی رفسنجانی ) در روزنامه شرق مورخ ۱۹ دی ماه ۱۳۹۶ به اهمیت این موضوع پرداخته که بخش هایی از آن را خاطرنشان می سازم.

از روز شنبه اول فروردین ١٣٦٠ تا روز شنبه ١٨ دی ١٣٩٥ ( یک روز قبل از رحلت ) به مدت ٣٥ سال، آیت الله هاشمی رفسنجانی خاطرات خود را هر روز ثبت کرده است. تاکنون در تاریخ مدون ایران زمین و شاید دنیا، سیاست مدار و دولتمردی نبوده که در چنین زمان طولانی، مداوم و منظم یادداشت روزانه نوشته و در دوران حیات خود به دست چاپ سپرده باشد. اهمیت و مختصات این نوشته های مختصر در تاریخ معاصر ایران چیست ؟

   خاطره نویسی همزاد عصر پیدایش مدرنیته است. ثبت لحظه های حساس تاریخی؛ به ویژه آن ها که در سرنوشت یک ملت تاثیرگذارند و برخورد معرفت شناسانه با آن ها، از کارکردهای اصلی خاطره نویسی، به عنوان یک گرایش ادبی-تاریخی مدرن است.
 سی رایت میلز، جامعه شناس آمریکایی و صاحب سه گانه «نخبگان قدرت»، خاطره نویسی را به مثابه روشی برای تولید دانش می داند و توصیه می کند همه یک «دفتر یومیه» داشته باشند و منظم بنویسند . به اعتقاد میلز یادداشت روزانه نشانه ای از بلوغ روشنفکری است. او تجربه را یک منبع کار فکری اصیل می داند که ما از طریق ثبت خاطرات، به گسترش عادت "خودبازتابی" می پردازیم و یاد می گیریم که چگونه دنیای درونی خود را بیدار نگاه داریم. به اعتقاد میلز، این که گفته می شود «تجربه داشته باشید»، به این معناست که بتوانیم گذشته را در زمان حال قرار داده و به کار گیریم. بنابراین راه اصلی به کارگیری تجربه، ثبت خاطرات است .

     خاطره نویسی یک گام فراتر از تجربه کردن است؛ چرا که خاطره نویس تلاش می کند آنچه را تجربه کرده، بشناساند و آن را تبیین و توصیف کند. خاطره نویسی فراتر از سندیت تاریخی است؛ حتی فراتر از نوع ژانر ادبی برای توسعه خلاقیت ها است؛ به گونه ای که امروز به یک روش علمی تبدیل شده است.

 خاطرات سبب می شود یک رویداد به صورت اصلی خود در دل تاریخ ماندگار شود. بسیاری از حوادث به دلیل اینکه نقل نمی شوند، با وجود اهمیتی که دارند، از یادها می روند. خاطره می تواند جلوی تحریف تحولات تاریخی را بگیرد . خاطره نقل رویداد است و می تواند نتیجه درستی از یک تحول ارائه دهد.
 
  با این رویکرد، مجموعه خاطرات هاشمی رفسنجانی گنجینه ای بس ارزشمند برای تاریخ معاصر ایران است .
 آیت الله هاشمی سیاست مدار کلیدی نظام جمهوری اسلامی ایران، از ابتدای انقلاب در بالاترین مناصب حضور داشته است. تصمیم گیری های او در نظام جمهوری اسلامی اهمیتی دست اول و تردیدناپذیر داشته و به همین دلیل یادداشت های روزانه ایشان، منبعی بی بدیل برای درک درست تاریخ معاصر است و هیچ مورخی نمی تواند آن را نادیده بگیرد .
خاطرات آیت الله بیشتر از آن که تحلیلی باشد، خبری است؛ یعنی ثبت ساده رویدادهای هر روز ؛ به نحوی که خواننده خاطرات، امکان درک و تفسیر و تعبیر داشته باشد. دقت به دو نمونه زیر گویای این واقعیت است.
 در خاطرات سال ۱۳۷۲ آمده است:
" وقتی دریچه سد را باز کردند و آب با فشار از دریچه ها به رودخانه سرازیر شد، برای من آن منظره شکوهمند جریان آب و امواجی که به دیواره های مسیر می کوبید، آن چنان لذت بخش بود که هیچ چیز شیرین تر از آن در زندگی ام نبود که در بیابان خشک بلوچستان در نزدیکی مرز با همت کارگران جمهوری اسلامی، آبی که همیشه هرز می رفت و مایه خسارت بود و خاک با ارزش ما و هستی روستایی ها را به دریا می بُرد،  اکنون مهار شده است و جریان مطمئنی را برای کشاورزی و شرب منطقه خواهد داشت. دریاچه سد را که می دیدم، به نظرم‌مثل منظره بهشت بود؛ از بس این آب زیبا می آمد . "
این جمله ها در افتتاح " سد پیشین " در استان سیستان و بلو چستان نگاشته شده و چه زیبا عشق به سازندگی را به تصویر کشیده است.
در کارنامه و خاطرات ۱۳۷۰ ایشان( سازندگی و شکوفایی صفحه ۲۹۷) آمده است: ( زنده یاد) سید ابوطالب محمودی نماینده گلپایگان و خوانسار نزد من آمد و برای امور عمرانی روستاها کمک گرفت و اصرار به سفر من به آنجا( گلپایگان و خوانسار) داشت و ...  
 لازم به یادآوری است که این سفر در مرداد ماه سال ۱۳۷۵ انجام شد.
در سبک نوشتاری او پرهیز از قطعیت وجود دارد؛ برای همین از کلماتی مثل شاید، لابد، گویی، انگار، احتمالا و نظایر آن بیشتر استفاده می کرد.

 با این وصف خاطرات روزنوشت آیت الله هاشمی رفسنجانی به لحاظ موقعیت سیاسی نویسندهِ خاطرات در ساختار نظام جمهوری اسلامی، سند ماندگار تاریخی و میراث گرانبهایی برای آیندگان است. در این خاطرات، مطالبی مطرح شده است که می تواند فتح بابی برای تشریح موضوع و تدوین تاریخ انقلاب اسلامی باشد .
    
 آخرین کتاب از این مجموعه ارزشمند تاریخی، با عنوان " حضور و انصراف " مربوط به کارنامه و خاطرات سال ۱۳۷۸ است که در مراسم پنجمین سالگرد رحلت ایشان در روز پنجشنبه ۱۶ دی ماه ۱۴۰۰ رونمایی شد.
امید است انتشار باقی مانده این مجموعه به تعداد ۱۷ جلد دیگر، همراه با انتشار اسناد و مدارک مربوط به خاطرات و نقد عالمانه آن ها توسط فرهیختگان و دانشمندان، گام بزرگی در شفاف سازی عملکرد گذشتگان و تجربه اندوزی برای آیندگان و بهره برداری خردمندانه از آن برای اعتلای کشور عزیزمان ایران باشد.

 یاد و نام آیت الله هاشمی رفسنجانی را گرامی داشته و به روح بلندش سلام و صلوات نثار می کنیم.

.