حال زمین خوب نیست (۱)

برای دیدن ویدئوی فوق اینجا کلیک کنید

*******************

حال زمین خوب نیست ! (۱)

پیوستی بر سخنان استاد علی اکبر جعفری و سرکار خانم مهندس حبیبی در برنامه "سرزمین ما"

   به نام آن که هستی را بنا کرد           بشر را با طبیعت آشنا کرد

پدید آورد دشت و کوهساران              فرو بارید بر آن، باد و باران

       زمین را داد پوشش از گیاهان            شود محفوظ از سیلاب و طوفان

                           چو هستی را صفا بخشید خالق       حفاظت را سپردش بر خلایق

حفاظت کن عزیزم تا توانی             از این سرمایه های جاودانی

                                                                             "کرمی"

روز پنجشنبه هشتم بهمن ماه سال ۱۳۹۴ استاد علی اکبر جعفری و سرکار خانم مهندس فاطمه حبیبی به منظور تبیین راهکارهای نهادینه سازی فرهنگ حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست  و نیز فعالیت های زیست محیطی انجام شده در قالب تشکل انجمن سرزمین سبز گلپایگان در برنامه تلویزیونی « سرزمین ما» حضور یافتند که به صورت زنده از شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش گردید.

   یکی از کاستی های برنامه های تلویزیونی محدودیت زمان است و دست مصاحبه شونده برای بیان همه مطالبی که از قبل آماده کرده ، باز نیست. اختصاص ۱۵ دقیقه زمان به دو میهمان و مطرح نشدن موارد متعدد در قلمرو توسعه پایدار ، اینجانب را برآن داشت تا پیوستی بر سخنان ایراد شده در این برنامه داشته باشم. جا دارد از جناب آقای مهندس حسین عبیری گلپایگانی که ابتکار این دعوت و دعوت های قبلی را بر عهده داشتند و از این طریق ، نام گلپایگان را در رسانه ملی پرآوازه ساختند، تقدیر و تشکر نمایم.

گروه "جوان و فرهنگ " در رادیو جوان طی سال های گذشته برنامه "عصر پرتقالی " را با صدای شادروان ‎مهران دوستی اجرا می کرد که یکی از بخش های ثابت آن را موضوعی زیست محیطی با نام" حال زمین خوب نیست" ، تشکیل می داد.اینجانب روزهایی که با خودرو شخصی از محل کار به منزل بازمی گشتم، مخاطب این برنامه بودم و جمله " حال زمین خوب نیست " که بارها طی هر برنامه از سوی مرحوم دوستی  تکرار می شد، همواره در ذهنم طنین انداز است. به همین دلیل آن را به عنوان تیتر مقاله برگزیدم.

   اگرچه جهان معاصر با بحران های بزرگی مانند جنگ های فرسایشی ، تروریسم بین المللی و گسترش شکاف های طبقاتی مواجه می باشد، اما ازجنبه گستره و دامنه تاثیر، بزرگ ترین بحرانی که امروزه حیات بشر را در کره زمین تهدید می کند، بحران زیست محیطی است.گزارش شاخص عملکرد محیط زیستی (EPI) در سال ۲۰۱۶ که توسط دانشگاه ییل (Yale University) آمریکا تهیه شده و در اجلاس مجمع جهانی اقتصاد در شهر داووس سوییس (۲۰ تا ۲۳ ژانویه ) ارائه گردید، حاوی نکات قابل توجهی است که می تواند به مثابه زنگ خطر برای تشدید بحران های زیست محیطی در آینده نزدیک و پیش رو باشد.

بر اساس این گزارش حدود ۳۴درصد از ذخایر ماهی جهان به دلیل برداشت های بی رویه و آلودگی های انسانی نابود شده است.حدود ۸۰درصد فاضلاب هایی که در رودخانه ها و دریاها تخلیه می گردد، تصفیه نمی شود که این امرعلاوه بر آلودگی آب ها منجر به تلفات بیشتر آبزیان شده است. با این حال در ۲۳ درصد کشورهای جهان هنوز هم هیچگونه سیستم تصفیه فاضلابی وجود ندارد.آخرین تصاویر ماهواره ای از سطح جنگل های جهان نشانگر آن است که حدود ۲/۵ میلیون کیلومتر مربع از جنگل های جهان در سال ۲۰۱۴ ( معادل دو برابر کشور پرو ) از بین رفته است و این در حالی است که کاهش پوشش درختان جنگلی یکی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر روی سلامت اکوسیستم ، تخریب زیستگاه و تشدید پیامدهای تغییراقلیم است و...

  دانشگاه ییل آمریکا در گزارش سال ۲۰۱۶ خود با در نظر گرفتن تمام شاخص ها ،ایران را به لحاظ عملکرد زیست محیطی در رتبه ۱۰۵ از مجموع ۱۸۰ کشور جهان قرار داده ، در حالی که کشور همسایه ما ارمنستان رتبه ۳۷ را به خود اختصاص داده است. به باور پژوهشگران دانشگاه ییل، قرار گرفتن فنلاند در صدر جدول شاخص های عملکرد محیط زیستی جهان ، ناشی از تعهد اجتماعی فنلاند در تحقق یک جامعه عاری از کربن است ، به طوری که این کشور هم اکنون در صدر کشورهای تولید کننده انرژی های پاک قرار دارد و بنابراین است که تا سال ۲۰۲۰ حدود ۳۸ درصد از انرژی مصرفی اش را از منابع تجدید پذیر تامین کند.

  از سوی دیگر به دلیل حساسیت جهانی نسبت به محیط زیست ، از دهه ۱۹۶۰ تا کنون جنبش ها و احزاب سبز در اروپا در برابر استفاده بی رویه و نادرست از طبیعت و خطراتی که از این طریق جهان را تهدید می کنند، شکل گرفته اند؛ به گونه ای که در برخی کشورها از جمله آلمان احزاب سبز توانسته اند وارد ساختار قدرت سیاسی شوند .جنبش های زیست محیطی در کشورهای غربی هم چنین باعث تغییر رویکرد احزاب چپ گرا به مسائل  و مشکلات ناشی از فرآیند نابودی محیط زیست شدند، به طوری که حفاظت از محیط زیست اکنون بخش مهمی از برنامه این احزاب را تشکیل می دهد. علاوه بر آن طی چند سال گذشته شاهد اعتراضات مردمی هم در این زمینه بوده ایم. یکی از مهم ترین اعتراضات محیط زیستی در خاورمیانه که بسیاری آن را سرآغاز شکل گیری جنبش های محیط زیستی در این منطقه می دانند،اعتراضات و ناآرامی های سال ۲۰۱۳ در ترکیه بود که به جنبش پارک گزی معروف شد. در روز ۲۸ ماه مه ۲۰۱۳ درگیری هایی بین پلیس ترکیه و معترضانی که از چند روز پیش در اعتراض به تخریب پارک گزی در میدان تاکسیم در شهر استانبول متحصن شده بودند، صورت گرفت. تظاهرات پس از آن روز ، به شهرهای دیگر هم کشیده شد. این اعتراض به دلیل یک پروژه شهرداری صورت گرفته بود که بر اساس آن قرار بود تعدادی از درختان این بوستان واقع در میدان تاکسیم قطع گردد و یک مجتمع فرهنگی به جای آن ساخته شود.  اعتراض به تخریب پارک گزی نمادی از بی توجهی به افکار عمومی و واکنش به برنامه دولت در جهت از بین بردن فضاهای عمومی در استانبول و...بود. این حادثه نشانگر ظهور یک جنبش محیط زیستی در منطقه ای بود که تا پیش از آن دغدغه مسائل محیط زیستی نداشت.

   نمونه دیگر از اعتراضاتی که حول مسائل زیست محیطی در سال گذشته سازماندهی شد،قیام زباله در لبنان بود. بحران جمع آوری زباله از آنجا آغاز شد که قرارداد شرکت خصوصی که پیمان کار جمع آوری زباله های بیروت بود، با دولت این کشور به پایان رسید.به علت عدم تفاهم برای تجدید قرارداد ، زباله های بیروت بر روی هم انباشته شد ؛بدون این که کسی مسئول جمع آوری آن ها باشد. این مسئله سبب آغاز اولین اعتراض زیست محیطی در تاریخ لبنان شد.

معترضان نام حرکت خود را "شما بوی بد می دهید" ، گذاشتند. تعداد آن ها  که به ده ها هزار نفر می رسید، به دولت هشدار دادند که اگر مشکل زباله ها را حل نکند، تظاهرات اعتراضی به سراسر لبنان کشیده خواهد شد و ...به این ترتیب برای اولین بار در تاریخ خاورمیانه مردم در ابعاد وسیع نسبت به مسائل زیست محیطی احساس مسئولیت پیدا کرده و خواستند تا ملاحظات زیست محیطی در سیاست های کشورهایشان اعمال گردد.

متاسفانه کشور ما نیز از پیامد های خطرناک این بحران در امان نمانده است.اگر بخواهیم مهم ترین بحران زیست محیطی حال حاضر در ایران  را بشناسیم ، باید به مسئله از بین رفتن پوشش گیاهی و بیابانی شدن کشور اشاره کنیم. در کنار آن بحران آب همان طور که ابعاد اجتماعی و اقتصادی دارد، ابعاد محیط زیستی گسترده ای نیز دارد که می توان به اختصار این گونه شرح داد: بر اثر بروز بحران آب در ایران ، کشور ما در حال بیابانی شدن است. بحران آب فقط پدیده ای جوی نیست که به دنبال خشک سالی  و کاهش بارش ها ، رخ بدهد. مهم تر از بارش های اندکی که در سال های اخیر افتاده ، استفاده نادرست از منابع آبی ، ما را با بحران مواجه کرده است. خشک سالی در ایران پدیده غیرعادی نیست. میانگین بارش ها در ایران ، یک سوم میانگین جهانی است. با وجود این ، مصرف آب در ایران بسیار بیشتر از میانگین جهانی است . کنار هم قرار دادن این دو گزاره ، روشن کننده این واقعیت تلخ است که عملا خود را دچار بحران آب کرده ایم.شیوه های نادرست تامین آب در دوره خشک سالی باعث استفاده بیش از حد منابع زیرزمینی آبی شده است.

  به دنبال این اتفاق ، با پدیده فرونشست زمین و در کنار آن ،از بین رفتن پوشش گیاهی در کشور روبه رو بوده ایم. زنجیره ی این عوامل باعث شده است بحران آب ، به بحران های زیست محیطی دیگری دامن بزند که در تعبیر "بیابانی شدن ایران" خلاصه می گردد.

   با عملکرد غیر اصولی خود خاک یعنی بستر حیات را با شدت زیاد از بین می بریم؛ خاک حاصلخیزی را که به وجود آمدنش میلیون ها سال طول کشیده است و حداقل برای هر لایه یک سانتیمتری ۲۵۰الی ۳۰۰ سال باید زمان صرف شود. بدیهی است اگر در این زمینه ها روش های بهره برداری خود را تغییر ندهیم ، باید در انتظار شتاب بحران های زیست محیطی باشیم.

   اکنون جا دارد از یک اقدام غیر قانونی در زادگاه مان یاد کنیم که پیامد دردناک آن در ایجاد ترک های ۴۵درجه ای و در عین حال رو به افزایش دیوار برخی خانه ها به ویژه در روستای ورزنه قابل مشاهده است. بنا بر اظهار مدیر منابع آب گلپایگان آقای بهمن نکویی درتاریخ  ۲۶ دی ماه سال جاری که در سایت آخاله انعکاس یافته است، با وجود مجوز برداشت ۱۴۱ میلیون متر مکعب آب از ۶۴۸حلقه چاه در گلپایگان ، برداشت از آب های زیرزمینی در سال گذشته ، بالغ بر ۲۰۲ میلیون متر مکعب بوده است. نتیجه این اقدام افت شدید آب های زیرزمینی به اندازه ۲ متر تا کنون بوده است. اثر ناگوار این عملکرد نشست ۱۲ سانتیمتری آبخوان ها و دشت گلپایگان و دردناک تر از آن نابود شدن قنات های منطقه است.

 آیا وقت آن نرسیده است تا در عملکرد خود تجدید نظر کنیم؟  چه پاسخی در برابر نسل های آینده داریم؟ آیا آن ها حق ندارند ما را نفرین کنند؟ مگر نه این است که ما باید امانت دار نوه ها، نبیره ها ، نتیجه ها و.... ی خود باشیم. فراموش نکنیم آن چه در اختیار ماست ( آب، خاک، جنگل، مرتع، حیات وحش و ...) میراث گذشتگان نیست ، بلکه امانتی است که آیندگان در اختیار ما قرار داده اند و توسعه پایدار چیزی جز این نیست.

                          به پایان آمد این دفتر         حکایت همچنان باقی است

   با عنایات خداوند متعال این موضوع حیاتی را در مقالات آینده پی می گیریم