انعکاس صدای مشروطه خواهان در تئاتر و مطبوعات

* انعکاس صدای مشروطه خواهان در تئاتر و مطبوعات* 

 _* به مناسبت ۱۴ مرداد؛ سالگرد انقلاب مشروطیت*_ 

 _ ابراهیم جعفری_ 

 _ دهکده جهانی_ 

 _@dehkade_jahan_ 

 با آغاز نخستین زمزمه های *مشروطه خواهی* و ضرورت جانشینی *حکومت پارلمانی* به جای حکومت استبدادی و پایان گرفتن دوره استبداد صغیر و حاکمیت مشروطه خواهان در ایران، *هنر تئاتر* آن چنان مورد توجه تجدد طلبان قرار گرفت که بعد از *روزنامه نویسی* ، می توان آن را مشغلۀ دوم روشنفکران مشروطه خواه دانست؛ تا آنجا که روزنامه ای مستقل به نام *تئاتر* انتشار یافت و در مجلس شورای ملی طرح تأسیس *تماشاخانه* مورد بحث قرار گرفت.

 *تئاتر* و *مطبوعات* در ایران تقریباً هم دوره اند و هر دو در پیوند با آرمان *تجدد خواهی* پا گرفتند و فراگیر شدند.

در دوره مشروطیت هیچ قالب و فضایی جز این دو رسانه برای عرضه و معرفی ایده های تجدد وجود نداشت. در عین حال از مصداق های آن نیز به شمار می رفتند.

 * به دلیل بی سوادی اکثریت جامعه و لزوم عینیت بخشی به مطالب چاپ شده، این دو رسانه در داد و ستد بودند. در روزنامه برای تئاتر و در تئاتر برای روزنامه تبلیغ می شد و جالب این که اغلب آدم های تأثیرگذار آن دوره در هر دو زمینه فعال بودند.* 

طباطبایی نایینی روزنامه ای به نام « *طیاطر* » انتشار می داد و در آن نمایشنامه چاپ می کرد و *مویدالممالک‌ فکریٍ ارشادٍ روزنامه نگار* نیز در بالا خانه مطبعه اش تئاتر اجرا می کرد.

 *اولین نمایشنامه اش «سرگذشت یک روزنامه نگار» ، سند مهمی از تعامل هنر تئاتر و روزنامه نگاری در تاریخ ایران است. وسط این نمایشنامه که مویدالممالک‌، هم اجرا می کرد و هم در روزنامه اش به چاپ می رساند، شخصیت نمایش می ایستد و کل یک مقاله سیاسی و انگیزشی روزنامه را روی صحنه برای تماشاگران می خواند.* 

 به گواهی اسناد آن دوره، تئاتر و مطبوعات نسبت به وقایع سیاسی و اجتماعی روز، نقد صریح و واکنش زنده داشتند و به *صدای انقلاب مشروطه* تبدیل شدند.

مشروطه خواهان ندای تجدد سیاسی و اجتماعی و فرهنگی را با موسیقی و شعر و ... در می آمیختند و از همه ظرفیت ها برای پیشبرد مقاصدشان بهره می گرفتند.

 اکنون جا دارد با کارنامه یکی از  مهم ترین کنشگران این عرصه یعنی *مویدالممالک‌ فکری ارشاد* آشنا شویم.

مرتضی قلی فکری (مویدالممالک) *یگانه نمایشنامه نویس سیاسی ادبیات نمایشی ایران* است که تمامی اثارش در ارتباط با وقایع اجتماعی و سیاسی دوران مشروطیت نوشته شده است. 

 *نمایشنامه نویسی که بی باکانه فساد دستگاه حاکم را ترسیم می کرد.* 

 * او در دارالفنون حقوق و زبان فرانسه آموخت و سپس والی مازندارن، عراق عجم ( اراک) و گلپایگان شد. با وجود جایگاه خوبی که در کشور داشت، وقتی فرمان مشروطیت صادر شد، کار دولتی را رها کرد و به سمت روزنامه نگاری رفت.* 

 ابتدا روزنامه *صبح صادق* را منتشر کرد. روزنامه ای که مندرجات آن پس از سرمقاله، یک یا دو نوشته و اخبار داخلی، مذاکرات مجلس شورای ملی و اخبار خارجی را پوشش می داد و *به دو دلیل از اهمیت ویژه ای برخوردار بود: یکی آن‌ که همه روزه صبح‌ها منتشر می‌شد و دیگر آن‌ که گزارش اخبار مجلس طی سال‌های جنجالی مشروطیت را انعکاس می داد.* 

این روزنامه تا روزی که قوای استبداد مجلس را به توپ بستند، فعال بود. پس از آن، مؤیدالممالک به خارج از کشور گریخت و یک سال در قفقاز، شام و عثمانی ماند.

با پایان استبداد صغیر، به تهران بازگشت و روزنامه ای به نام *پلیس ایران* را انتشار داد که پس از چند ماه فعالیت بسته شد. 

 او در سال ۱۲۹۱ روزنامه دیگری به نام *ارشاد* را راه اندازی کرد. روزنامه ای که مورد اعتماد عمومی قرار گرفت؛ به حدی که نام روزنامه به انتهای نام خانوادگی اش اضافه شد و از آن پس او را مؤیدالممالک فکری ارشاد نامیدند.

 موئدالممالک در کنار روزنامه که آن را از مظاهر اساسی تمدن جدید می شمرد، به تئاتر نیز علاقه داشت؛ به حدی که در کنار روزنامه نگاری، *گروه نمایش عالی ارشاد* را راه انداخت و *سال های واپسین ِعمر خود را میان تئاتر و روزنامه تقسیم کرد.* 

  *لنین* زمانی درباره *انقلاب اکتبر* گفته بود ما به سه چیز احتیاج داریم: *روزنامه* ، *خط آهن* و *سینما* . این حرفی است که مشروطه‌خواهان قبل از لنین نیز گفته بودند. آن‌ها می‌گفتند ما به *روزنامه* ، *ارتباطات* و *تئاتر* احتیاج داریم و معتقد بودند *آنچه کتاب‌ها از نشان دادنش عاجزند، صحنه‌ها توان به تصویر کشیدنش را دارند.* طبیعی است که تئاتر در این رابطه سهم مهمی داشت. پیش قراولان تغییر فهمیده بودند که اگر این هنر در ایران رشد کند بسیاری از مسائل تحت‌الشعاع آن تغییر می‌کند؛ زیرا به قول *ارسطو تئاتر داستانی است که دیده و شنیده می‌شود.»* 

 *با این وصف در عصر مشروطیت با سست شدن ساختار استبداد سیاسی و فرهنگی، زبان نیز رو به دموکراتیک شدن نهاد و تئاتر و مطبوعات به عنوان ابزارهایی کارآمد برای ایجاد دیالوگ و گسترش دموکراسی در جامعۀ ایرانی مطرح گردیدند.*پایان