عوامل موثر در گسترش زبان فارسی در ایران* _* به مناسبت ۲۷ شهریور روز ادب و شعر فارسی

* عوامل موثر در گسترش زبان فارسی در ایران* 

 _* به مناسبت ۲۷ شهریور روز ادب و شعر فارسی*_ 

 _برگرفته از مقاله آقای سیروس علی نژاد در ماهنامه اندیشه پویا، شماره ۸۵_ 

 ابراهیم جعفری 

 دهکده جهانی 

@dehkade_jahan

 زبان فارسی که از ارکان هویت ملی ماست، با ادبیات غنی و فاخر خود ایران را به همه جهان شناسانده است.

 *گسترش زبان فارسی به اندازه پیدایش آن اهمیت دارد.* زبانی که می رفت زیر سلطه خُرد کننده اعراب نابود شود، با مجاهدت چهره هایی سترگ‌ مانند *یعقوب لیس صفاری* ، *فردوسی* و ... بدل به *زبان دوم جهان اسلام* شد و در سراسر قلمرو آن دامن گستر شد.

 اگرچه زبان فارسی از زمان سامانیان قوت گرفت و زبان شعر و ادب شده بود؛ اما از دوره ترکان غزنوی گسترش یافت.

دکتر محسن ابوالقاسمی در کتاب تاریخ مختصر زبان فارسی، قدمت فراگیر شدن آن را بیشتر دانسته و می نویسد: « _اگر چه زبان فارسی از زمان حمله محمود غزنوی به هندوستان راه یافت؛ اما به نظر می رسد خیلی پیشتر و از زمان ورود ایرانیانی که از حمله اعراب گریختند و بعدها به پارسیان هند شهرت یافتند، در هندوستان نفوذ کرده باشد»._ 

 تا قبل از آغاز قرن بیستم دامنه زبان فارسی جز در برخی نواحی، تنها در میان اشراف و درباریان و اهل دانش و کتابت بوده است. سخن گفتن به این زبان در میان توده های مردم در داخل مرزهای ایران عمومیت نداشت. جامعه را بیشتر روستائیان تشکیل می دادند و تحرک جغرافیایی مردم اندک بود؛ از این رو اغلب به زبان های محلی گفت و گو‌ می کردند.

 *با این وصف عمومیت یافتن این زبان حاصل کوشش های صد سال اخیر و مدیون سه گانه فراگیر شدن آموزش و پرورش، سازمان یافتگی ارتش و گسترش رسانه های همگانی؛ به ویژه رادیو‌ و بعدها تلویزیون است.* 

از وقتی دولت ایران در فکر ارتش سازمان یافته افتاد و قرار شد جوانان به سربازی بروند، آنان ناگزیر در پادگان ها با زبان فارسی آشنا شدند و در *قالب سپاهیان دانش، ترویج و آبادانی و بهداشت* زبان فارسی را با خود به مناطق روستایی بردند. اگرچه اهالی هر منطقه، هنگام نامه نگاری از زبان فارسی استفاده می کردند؛ اما اغلب آنان سواد نداشتند و حتی نمی توانستند به این زبان سخن بگویند. در چنین وضعیتی برای نامه نگاری از باسوادان که لایه ای نازک از جامعه بودند، یاری می جستند. هر چند هنگام شنیدن کلمات فارسی آن را کم و بیش می فهمیدند.

 با مراجعه به تاریخ اجتماعی ایران در می یابیم که حتی پس از انقلاب مشروطه تا زمان حاکمیت رضاشاه که تعداد روزنامه ها رو به فزونی نهاده بود، مردم سواد نداشتند تا نوشته های مطبوعات را بخوانند. *سعید نفیسی* در گزارش هایی که در باره *سید اشرف الدین گیلانی* و *روزنامه نسیم شمال* در مجله سپید و سیاه نوشته، می گوید: *«مردم در کوچه و بازار این روزنامه را می خریدند؛ اما چون سواد نداشتند، نزد کسانی می بردند که خواندن و نوشتن می دانستند تا برای آنان بخوانند».* 

 * در دهه ۱۳۲۰ علاوه بر گسترش آموزش و پرورش و سازمان یافتن ارتش، یک عامل مهم دیگر نیز به فراگیر شدن زبان فارسی یاری داد و آن تأسیس رادیو بود.* 

رادیو حرف می زد، ترانه می خواند، خبر می داد و ... از این رو می توانست به مردم زبان فارسی را یاد بدهد بی آن که به سواد نیاز داشته باشند. رادیو از زمان تأسیس (۱۳۱۹) در گسترش زبان فارسی تا حد زیادی تاثیر گذار شد و به مردم ایران در سخن گفتن به این زبان کمک کرد.

رادیو در ابتدای ورود به ایران وسیله قابل حملی نبود و جای ثابتی در خانه، قهوه خانه و ... داشت. این رسانه از چنان مقام والایی برخوردار بود که جز پدر خانواده کسی اجازه روشن کردن آن را نداشت. شمار گیرنده های آن بسیار کم بود. قهوه خانه ها برای بازارگرمی رادیو می خریدند و صدایش را بلند می کردند تا مردم را جذب کنند و ...

 *تا وقتی رادیو در جای ثابتی قرار داشت، تعدادش اندک بود و در گسترش دانش و زبان فارسی تأثیر چندانی نداشت؛ اما در دهه ۱۳۳۰ رادیو ترانزیستوری انقلابی در همگانی شدن این وسیله ارتباطی به وجود آورد.* 

رادیو از آن زمان به بعد قابل حمل شد، آنتن سرخود شد، ارزان شد و با مرور زمان کوچک تر و سبک تر شد. از دهه ۱۳۴۰ تلویزیون به یاری رادیو آمد و البته نتوانست در زمینه آموزش زبان فارسی با رادیو رقابت کند.

 علاوه بر موارد بالا برخی نهادها مانند *سازمان آموزش بزرگسالان و پیکار با بی سوادی* که افراد مسن و حتی سالخورده را آموزش می داد، *روزنامه های اطلاعات و کیهان*  که از دهه ۱۳۴۰ با راه اندازی *چاپ روتانیو* تا دوردست ترین نقاط کشور توزیع می شدند، *دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، فرهنگستان زبان فارسی و موسساتی که به طور گسترده به نشر و ترجمه کتاب از زبان های دیگر می پرداختند* و ... هر کدام سهمی را در فراگیر شدن زبان فارسی در کشور ایران به خود اختصاص می دهند.

 *امید است هر یک از ما در حد توان خود پاسدار این زبان فاخر بوده و باور داشته باشیم که فارسی شکر است.*