نسل ها نبض تاریخ اند(یادداشت شماره ۲)

ابراهیم جعفری:

 نسل ها نبض تاریخ اند

 یادداشت شماره ۲

 نسل رسانه های اجتماعی

 امید جهانشاهی

 روزنامه شرق ۱۱ آبان ۱۴۰۱

@dehkade_jahan

 قرن بیست ویکم را عصر رسانه های اجتماعی نامیده اند و جوانانی که به عنوان دهه هفتادی و دهه هشتادی می شناسیم، درواقع نسل رسانه های اجتماعی هستند که با این رسانه ها بزرگ شده اند و به شدت متاثر از طبیعت و فرهنگ آن ها هستند. هر رسانه ای به واسطه «ساختار فنی» آن یا آنچه برخی به اصطلاح «طبیعت رسانه ای» می نامند، فرهنگ، اقتضائات و مختصات خاصی دارد که بر روابط اجتماعی و... تاثیر می گذارد. ساختار فنی و طبیعت رسانه ای، مکانیسم هم معنا در ذهن مردم را تعیین می کند. روزنامه، رسانه خواندن است و خواندن نوعی فکر کردن است. روزنامه جای خواندن گزارش، تحلیل و ابزاری برای تامل کردن است.  تلویزیون، رسانه تصویر و سرگرمی است. تصویر فریبنده و اغواگر است. تلویزیون حاکم بر قرن بیستم بود؛ رسانه ای که ذاتاً مخاطب را توده ای و منفعل می بیند و یکپارچه ساز است. بنابراین مهم ترین ابزار بازتولید گفتمان مستقر به شمار می رود. البته تلویزیون هنوز هم پرقدرت است؛ اما قدرتی رو به افول دارد. اکنون با اینترنت جهان به دو دوره، قبل از اینترنت و بعد از اینترنت تبدیل شده است.

 اینترنت " جهانی شدن " را تسریع و جهانی را که در آن زندگی می کنیم، تسطیح کرده است. فریدمن در کتاب «جهان مسطح است» تشریح کرده است که چگونه با روند دیجیتالی شدن، مناسبات قدرت و روابط در حوزه های مختلف از ساختار عمودی و سلسله مراتبی به ساختاری شبکه ای در حال تغییر است. واقعیت این است که رسانه های اجتماعی یک «سپهر رسانه ای شبکه محور» ایجاد کرده اند که به روح حاکم جوامع بدل شده است و چه بخواهیم و چه نخواهیم، این روح خودش را بر جامعه و مناسبات ما هم تحمیل می کند.

  با رسانه های اجتماعی خبر مانند هوایی که تنفس می کنیم، ما را در بر گرفته است. خبر دیگر محصول اتاق خبر نیست؛ بلکه محصولی اجتماعی شده است و مردم با گوشی های موبایل، هم خبر را در دست دارند و هم در آن مشارکت می کنند و با کامنت و لایک به نوعی ذهنیت درمورد رویداد را تکمیل می کنند و بخشی از گفت وگوی سیاسی جمعی جامعه می شوند.

 این تغییر پارادایمیک هم ابعاد مثبت و هم منفی دارد. می توان گفت با رسانه های اجتماعی در معرض هجوم خبرهای جدی و غیرجدی، با ربط و بی ربط، جعلی و واقعی هستیم؛ از این رو جوانان بسیار مطلع تر شده اند که البته توهم آگاه تر شدن را هم به همراه دارد و الزاما به معنای «آگاه تر» شدن نیست. نکته در اینجاست که رسانه غالب نسل جدید، تفاوتی ماهوی با رسانه غالب نسل قبل دارد و از این رو این نسل اساساً نگاه و رویکرد متفاوتی دارد. رسانه های اجتماعی، #ساختار_شبکه_ای به ارتباطات داده اند که تمرکززدایی، از بین بردن ساختارهای سلسله مراتبی و غیرخطی بودن پارامترهای اصلی آن است.

  برخلاف عصر حاکمیت بلامنازع تلویزیون، دیگر قدرت در انحصار اتاق فرمان نیست؛ بلکه در جهان شبکه ای شده، قدرت چندبعدی است و پیرامون شبکه ها سازمان دهی شده است. به جای یک منبع قدرت، مثل اتاق فرمانی که افکار عمومی را مدیریت و کنترل کند، شبکه های ارتباطی، منابع قدرت هستند؛ پس نسل رسانه های اجتماعی برخلاف نسل قبل، تک منبعی نیست؛ بلکه چندمنبعی است و منابع معرفتی متعددی را به رسمیت می شناسد و از آنها بهره می برد.

 وقتی الگوهای ارتباطی تغییر کرد، روابط قدرت تغییر می کند و منابع قدرت تغییر می کند. به تعبیر #مانوئل_کاستلز «قدرت دیگر مانند قبل در نهادها و سازمان ها محدود و متمرکز نیست. قدرت امروزه در حال توزیع و تقسیم در شبکه های ارتباطی است». از این رو این رسانه ها ظرفی برای به چالش کشیدن نهادهای مسلط هستند.

 ما با نسلی مواجهیم که منطق ارتباطی متفاوتی دارند، اساساً ضد سلسله مراتب هستند و این پدیده ای جهانی است. رسانه های اجتماعی عرصه ای برای مواجهه احساسی و همراه با ساده سازی به مسائل و رویدادها هستند. نسلی که با این رسانه با دنیا مواجه می شود، نسلی است که #دید_انتقادی دارد، چندمنبعی است، ریسک پذیر است و محدودیت ها را نمی پذیرد؛ چون اساسا مثل نسل قرن نوزدهمی و بیستمی، در عصر روزنامه و تلویزیون و منطق آن ها زندگی نمی کند. بنابراین  مرزها و نگاه های ایدئولوژیک را به رسمیت نمی شناسد. اساساً دامنه توجه کوتاهی دارد؛ پس نه به آرمان؛ بلکه به خود زندگی اصالت می دهد و در لحظه زندگی می کند. 

 این مسائل منحصر به ایران نیست. باید منطق شناختی و ارتباطی نسل رسانه های اجتماعی را درک کرد و تحلیل های پژوهشگران علوم اجتماعی را مبنای مواجهه قرار داد.

                                                              ابراهیم جعفری