علوم پایه برای توسعه پایدار

ابراهیم جعفری:

 

 به مناسبت فرارسیدن #روز_جهانی_علم

 ابراهیم جعفری

دهکده جهانی

@dehkade_jahan

 سازمان جهانی #یونسکو که در حوزه‌های علم، فرهنگ و آموزش فعالیت می‌کند، سال ۱۹۹۹ میلادی‌ طی نشستی در بوداپست، دهم نوامبر هر سال ( ۱۹ آبان ماه ) را به عنوان :

#روز_جهانی_علم_در_خدمت_صلح_و_توسعه نام گذاری کرد. اگرچه این نام‌گذاری با هدف ارج‌ نهادن به علم و بانیان آن خوانده شده؛ اما تلاش در راستای ایجاد پیوند میان فناوری‌ها و بهبود کیفیت زندگی‌ عمومی و مهار‌ تهدیدهای اقلیمی ناشی از تکنولوژی ها نیز به شمار می رود. از این رو هر سال شعاری برای آن انتخاب می شود تا جنبه ترویجی علم را در راستای صلح و توسعه، بهتر و بیشتر به جهانیان معرفی کند. در همین راستا شعار روز جهانی علم سال ۲۰۲۲ میلادی  "علوم پایه برای توسعه پایدار " ، تعیین شده است.

روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه‌، هرچند عنوان کلی است‌؛ اما این عنوان  در‌بردارنده اهداف و برنامه‌های جزئی‌تری است که کشورها و نهادهای علمی باید تلاش کنند به آن دست یابند. این اهداف عبارتند از:

بهره‌مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری

معرفی پیشکسوتان و شخصیت‌های علمی برجسته کشور

ایجاد زمینه مناسب برای آشنایی دانش‌آموزان با مهارت‌ها و مشاغل علمی

ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تأثیر علم، فناوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم

ایجاد تمهیدات لازم برای بازدیدهای عمومی از 

موزه‌های علمی کشور

بازدید عمومی از مراکز و مؤسسات مؤثر در ایجاد تعامل بین علم، صلح و توسعه

معرفی برخی موقعیت‌های نو که موجب ارتقا‌ء کیفیت عمومی زندگی می‌شود

 در واقع این روز فرصتی را برای دولت ها، موسسات علمی، نهادهای مدنی و دانشمندان فراهم می­ سازد تا در مورد صلح و توسعه که از اساسی ­ترین مفاهیم اجتماعی است، به بحث و تبادل نظر بپردازند. 

بدیهی است جوامعی که از روش علمی سود می ­برند، می­ توانند منظری مشترک برای نگاه به جهان بیابند و تلاش و تاکید خود را به جای اختلاف­ ها بر اشتراک ها متمرکز کنند تا از این طریق، احتمال تحقق صلح ایجاد شود.

 دلیل انتخاب علوم پایه برای توسعه پایدار برای سال جاری میلادی این است که علوم پایه برای پیشرفت در حوزه‌های موضوعی مثل پزشکی، صنعت، کشاورزی، منابع آب، برنامه‌ریزی انرژی، محیط زیست، ارتباطات و فرهنگ ضروری است. همچنین در جهت تحقق اهداف سند ۲۰۳۰ یونسکو، بر توسعه‌ علوم پایه تأکید بیشتری شده است. طبق گزارش یونسکو از آمار علم جهان، ۸۶ کشور جهان کمتر از ۱۰ درصد از هزینه‌های تحقیقاتی خود را به علوم پایه اختصاص داده‌اند.

 علوم پایه، علومی هستند که به بررسی بنیادین پدیده‌ها یا بررسی ماهیت، قوانین و روابط حاکم بین آنها می‌پردازد. این علوم زیربنای اصلی سایر دانش‌ها به شمار می‌روند؛ رشته‌هایی نظیر زیست‌شناسی، شیمی، فیزیک، ریاضی و زمین‌شناسی که هم تجربه های جهانی و هم ملی ما نشان داده اند اهمیت بسیار ویژه‌ای دارند و منشا و زمینه‌ساز پیشرفت در سایر حوزه‌ها به شمار می‌روند؛ بنابراین می‌توان گفت دستاوردهای مهم بشری طی قرن های گذشته و اکنون، مرهون فعالیت‌های دانشمندان حوزه علوم پایه بوده است. برای مثال توفیق های بزرگی همچون تولید انواع واکسن‌ها، انرژی هسته ای و سلول های بنیادین و ... مدیون توسعه حوزه علوم پایه می باشد.

 علوم پایه یک رویکرد سیستماتیک و منطقی برای کشف عملکرد جهان است. هر پژوهشی که در هر زمینه‌ای انجام شود و به نتیجه برسد، اگر تحت تاثیر علوم پایه نباشد، نمی‌تواند وارد چرخه قدرت یک کشور شود. کشوری که در آن علوم پایه راکد باشد، در واقع نبض سیاسی، اقتصادی و پویایی اجتماعی آن کشور نیز از بین رفته است. 

 به همین دلیل راز موفقیت کشورهای توسعه یافته جهان، مرهون توسعه و پیشرفت علوم پایه است. 

فرید زکریا، در کتاب "جهان پسا آمریکایی" که در سال ۲۰۰۸ در آمریکا منتشر شد، می‌نویسد:

آمریکا ۲/۶ درصد از تولید ناخالص خود را صرف سرمایه گذاری بر روی آموزش عالی وابسته به علوم پایه می‌کند؛ در حالی که اروپا ۱/۲ درصد و ژاپن ۱/۱ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به توسعه علوم پایه در آموزش عالی اختصاص می دهد. بنابراین علوم پایه، زیربنای اصلی سایر دانش‌ها محسوب می‌شود و اگر کشوری دارای علوم پایه ضعیف هم چون ریاضی، فیزیک و شیمی باشد، نمی‌تواند ادعا کند که در سایر زیرشاخه های علوم، پیشرفتی داشته است. عدم توجه کافی به علوم پایه از دبستان تا دانشگاه اشتباهی راهبردی است که شانس توسعه یافتگی کشورهای «در حال توسعه» را، از آنان می گیرد.

از این رو می توان گفت نام‌گذاری سال بین‌المللی علوم پایه برای پیشرفت پایدار توسط یونسکو، یکی از واقعی‌ترین و هوشمندانه‌ترین نام‌گذاری‌هاست؛ زیرا انفجار رشد علمی بشر در صد سال اخیر مرهون درک انسان از تأثیر علوم پایه در ایجاد تمدن فعلی بشر است