موزه ها، محلی برای آموزش و پژوهش و دریچه ای به سوی توسعه پایدار*

* موزه ها، محلی برای آموزش و پژوهش و دریچه ای به سوی توسعه پایدار* 

 _ ابراهیم جعفری_ 

 _ دهکده جهانی_ 

 _@dehkade_jahan_ 

 

 *موزه* ساختاری برخاسته از فرهنگ اروپاست که نخست از طریق گردآوری اشیا به عنوان رسانه پیامی را انتقال می داد؛ از این رو فرآیند گردآوری آثار و اشیا، در بردارنده مفاهیم *«رسانه»* و *«پیام»* است؛ چراکه اشیا در جهانٍ مناسبات اجتماعی علاوه بر جنبه کاربردی دارای معانی ضمنی نیز هستند و مانند بسیاری دیگر از گزاره های انسانی در جوامع معنا می یابند.

 آموزش و ارائه خدمات علمی، پژوهشی رکن اساسی و بنیادین تمامی موزه هاست. اگرچه روش انتقال علم در موزه ها با سایر مراکز آموزشی تفاوت های زیادی دارد؛ اما این ساختارها یک هدف کلی را دنبال می کنند. 

شورای جهانی موزه ها معمولا هر چند سال، تعریف جدید و به روز شده ای از موزه را ارائه می دهد. این تعریف عمدتاً برآمده از تجربه ها و پشت سر گذاشتن چالش های متداول است؛ اما تاکنون یک بخش از تعریف همواره به صورت ثابت تکرار شده و آن خدمت نهاد موزه به پیشرفت بشریت است. پیشرفت را در نگاه کلی می توان بهبود کیفیت زندگی دانست که منتهی به حرکت جوامع به سوی پایداری است. 

 از این منظر موزه به عنوان نهادی در خدمت پیشرفت بشر، همپوشانی عملکردی با نهادهای آموزشی پیدا می کند. اولین تجربه های مربوط به آموزش آکادمیک هنر در ایران با *دارالفنون* و سپس *مدرسه صنایع مستظرفه* آغاز گردید؛ اما در حال حاضر عدم وجود یک کالج یا دانشکده وابسته به موزه در کشور، بیانگر بنیاد نحیف موزه های ایران است.  

بررسی موزه های بزرگ دنیا گویای وضعیتی دیگر است. به عنوان مثال آکادمی موزه هنرهای زیبای *_بوستون_* ، نزدیک به ۱۵۰ سال قدمت دارد و فعالیت خود را از سال ۱۸۷۶ آغاز نموده است. شعاری که این مدرسه برای خود انتخاب کرده، بسیار جالب توجه است: *Steeped in history. Eye on the futur* *(غرق در تاریخ، چشم به آینده)* 

این مدرسه در معرفی خود چنین بیان می کند: ما در کشف ترکیبی از تکنیک ها و رسانه ها تا تاکیدات نوین بر برنامه درسی آزاد هستیم. ما هرگز از ماموریت خود برای آماده سازی دانش پژوهان در راستای تبدیل شدن به هنرمندان و اندیشمندانِ مصمم و آماده در جهت تغییر، فاصله نگرفته ایم.

 * با این وصف موزه بنا بر تعریف اخیرش، باید به سمت پژوهش های نو حرکت کند. فقط در این شرایط است که می توانیم ادعا کنیم در آینده نه چندان دور، از گردونه موزه های جهانی که حرفی یا سخنی یا پیامی برای گفتن دارند، حذف نخواهیم شد؛ در غیر این صورت به زودی همه موزه های ما که برنامه ریزی برای آموزش و بستر مناسب برای پژوهش ندارند، به انباری های بلااستفاده تاریخ می پیوندند که نه روایتی دارند و نه ارتباطی با نسل جدید مخاطبان ولو اینکه مدعی صاحبان آثار ۷۰۰۰ ساله باشیم.* 

 محور فعالیت سال *۲۰۲۴* *میلادی* موزه نیز به *آموزش و پژوهش* اختصاص یافته است. *مُراد از آموزش به اشتراک گذاشتن دانش هایی است که در موزه ها نگهداری می شوند و در شکل کلی تر آزادسازی تمام دانش هایی است که در اختیار افراد و گروه های اجتماعی قرار داشته و از طریق موزه ها همگان می توانند با  ارزش های علمی و فرهنگی آشنا شوند.* 

 *پژوهش نیز یک روند هوشمندانه، هوشیارانه، خلاقانه و سامان مند برای جست و جو، بازگویی و بازنگری پدیده هاست.* 

 البته آموزش و پژوهش در موزه به شکل دانشگاهی و حرفه ای نیست، بلکه همانند آموزش مادر به فرزند و به صورت غیرمستقیم انجام می شود.

از این رو موزه ها باید در برنامه های خود، اشتراک با جوامع محلی را در اولویت خویش قرار دهند و از طریق ارتقای سطح دانایی و آگاهی عمومی زمینه توسعه و صلح پایدار را فراهم سازند.

 شورای بین المللی موزه ها (ایکوم) در آخرین تعریف خود، موزه را چنین تعریف می کند: *«موسسه ای غیرانتفاعی و دائمی در خدمت جامعه است و به تحقیق و پژوهش، جمع آوری، نگهداری، تفسیر و نمایش میراث ملموس و ناملموس می پردازد. درهای این موسسه به روی عموم باز است. موسسه ای فراگیر و در دسترس همه؛ موسسه ای که به تنوع و پایداری در جوامع کمک می کند.»* 

 *آن چنان که در این تعریف مشاهده می شود، موزه ها در دوره معاصر نقشی فراتر از محلی برای نمایش اشیای تاریخی برعهده دارند.* 

موزه ابزاری مهم برای تبادل فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگی و ایجاد درک متقابل، همکاری و صلح میان مردمان است. موزه‌ها در حقیقت مکانی برای نمایش، آزمایش و تمرین روش‌های جدید تفکر و عمل را فراهم می‌آورند و در انتقال جامعه به سوی جامعه‌ای پایدار نقش مهمی ایفا می‌کنند.

 *بازدید از موزه‌ ها فرصتی مناسب برای آشنایی با فرهنگ و تاریخ یک کشور و شهر، نگهداری و نمایش میراث‌ های تاریخی، فرهنگی و هنری، یادگیری، تحقیقات علمی، تفریح و آرامش، و برقراری ارتباطات اجتماعی است؛ زیرا موزه‌ها به جای بخشی از جهان سرگرمی، خود را بخشی از جهان آموزش می‌دانند.*